اگرچه پژوهش‌های حوزه علوم‌انسانی‌دیجیتال مجموعه‌ای از فعالیت‌های همگراست و به تحقیق درباره جهانی می‌پردازد که در آن منابع چاپی دیگر رسانهٔ اصلی برای تولید و انتشار دانش محسوب نمی‌شود اما متن محور بودن، یکی از ویژگی‌های اصلی این پژوهش‌هاست. بدین معنا که پژوهش‌ها در یک بافت خاص و مبتنی بر مدارک مستندی نظیر متون، تصاویر، سنگ‌نبشته‌ها و غیره انجام می‌شوند. با این تفسیر، سازماندهی دانش تولیدشده در این حوزه‌ها نیز اهمیت بیشتری یافته و شکل جدیدی به خود گرفته است.
در همین راستا، الگوهای مفهومی برای تسهیل سازماندهی دانش مطرح شدند. یکی از این الگوها در حوزه میراث‌فرهنگی، الگوی مرجع مفهومی سی‌داک (CIDOC CRM)، حاصل بیش از دو دهه کار کمیته بین‌المللی سند پردازی (سی‌داک) در شورای بین‌المللی موزه‌ها (ایکوم) است. هدف اصلی الگوی مرجع مفهومی سی‌داک این است که تبادل و یکپارچه‌سازی اطلاعات استخراج‌شده از منابع ناهمگون در حوزه میراث‌فرهنگی را برحسب یک هستان‌نگاری رسمی امکان‌پذیر کند. نرم‌افزار ققنوس شرکت نوسا، از این الگوی مفهومی برای سازماندهی اطلاعات پایگاه‌های داده خود استفاده می‌کند.
همگام با این تلاش‌های ملی و بین‌المللی برای به‌کارگیری الگوی مرجع مفهومی سی‌داک، پروژه رساله دوره دکتری اینجانب در حوزه باستان‌شناسی ایران با عنوان «پیاده‌سازی الگوی مرجع مفهومی سی‌داک (CIDOC CRM) برای حوزه باستان‌شناسی ایران» در دانشگاه‌های خوارزمی ایران و کلن آلمان تعریف شد و از میان پروژه‌های کاوش باستان‌شناسی در ایران، پروژه مشترک کاوش باستان‌شناسان ایرانی و آلمانی در منطقه وشنوه، به‌عنوان نمونه انتخاب شد.
وشنوه در بخش غربی فلات مرکزی ایران و 35 کیلومتری جنوب شهرستان قم (خط هوایی) قرار دارد. در سال 1380 در کاوش‌های هیئت مشترک پژوهش‌های باستان‌شناختی ایران (سازمان میراث‌فرهنگی ایران‌تهران) و آلمان (موزه معدن آلمان‌بوخوم)، اشیایی از جنس سفال، چوب، شیشه و جواهراتی که در آب نگهداری می‌شدند؛ به دست آمد. این محوطه دربرگیرنده معادن باستانی است که توسط هیئت مشترک، «چاله غار یک» و «چاله غار دو» نامگذاری شد.
با بررسی انجام شده بر روی اشیا مشخص شد که علاوه بر اینکه این منطقه، یک نذرگاه و مکان مقدس محسوب می‌شده، از قدیمی‌ترین معادن مس ایران به شمار می‌آمده که قدمت آن به 800 سال پیش از میلاد برمی‌گردد.
پایگاه «مجموعه آثار یافت‌شده در وشنوه» در نرم‌افزار ققنوس، به‌قصد ثبت اطلاعات اشیا پیداشده و رخدادهای کاوش در این منطقه بر مبنای الگوی مرجع مفهومی سی‌داک، طراحی و پیاده‌سازی شده است. اطلاعات مربوط به کاوش این منطقه، در قالب یک گزارش کاوش، سه گزارش مرمت اشیا، هفت مقاله پژوهشگران ایرانی‌آلمانی و یک رساله دکتری به زبان‌های انگلیسی و فارسی در دسترس بود. برای پیاده‌سازی این پایگاه دو زبانه (فارسی‌انگلیسی) در نرم‌افزار ققنوس 11 مرحله اصلی تعریف شد.
این پایگاه در حال حاضر از طریق وب به نشانی http://qoqnus.nosa.com/ و همچنین نسخه رایگان نرم‌افزار قابل دریافت از طریق https://qnssupport.nosa.com/download در دسترس همگان است.
در حال حاضر موزه بریتانیا نیز از این الگوی مفهومی برای ساماندهی اشیای موزه‌ای خود استفاده کرده است، ولی از طریق پایگاهی که ما پیاده‌سازی کردیم، کاربران می‌توانند داده‌های موردنظر خود را در حوزه باستان‌شناسی ایران دریافت کنند.
زمانی که اشیای باستانی کشف می‌شود، باستان‌شناسان به دنبال مطالعه بیشتر درباره آن‌ها و درک ارتباط آن با سایر اشیای باستانی کشف‌شده هستند ولی تاکنون الگویی در اختیار محققان نبود تا بتوانند این بررسی را انجام دهند و بعد از ارائه الگو، نرم‌افزارهای مناسبی برای پاسخگویی به پیاده‌سازی الگو مطابق نیازهای خاص حوزه باستان‌شناسی (به‌ویژه باستان‌شناسی ایران) عرضه نشده بود که این پروژه راهکاری برای رفع این چالش بوده است و بیش‌ازپیش اهمیت استفاده از الگوی مرجع مفهومی سی‌داک برای ساماندهی اشیای کشف‌شده از منطقه‌های کاوش را آشکار کرد.
بسیار خرسندم که اعلام کنم با اجرای این مطالعات دانشگاه خوارزمی به نمایندگی دکتر داریوش علیمحمدی، عضو هیئت‌علمی گروه علم اطلاعات و دانش‌شناسی و اینجانب به‌عنوان دانش‌آموخته دوره دکتری علم اطلاعات و دانش‌شناسی به‌عنوان نخستین دانشگاه آسیایی به عضویت رسمی گروه علائق ویژه سی‌داک سی‌آراِم درآمد.
در پایان امیدوارم که با توجه به پتانسیل نرم‌افزاری منحصر بفردی که در ایران، از طریق یکی از شرکت‌های دانش‌بنیان (نوسا) مستقر در پارک علم و فناوری پردیس، فراهم شده است و نمونه مشابه خارجی آن با این رویکرد وجود ندارد، این پایگاه مورد توجه متخصصان و مؤسسات و نهادهای مرتبط با حوزه میراث‌فرهنگی به‌ویژه باستان‌شناسی و موزه‌ها قرار گیرد، چراکه سازماندهی دانش حوزه میراث‌فرهنگی بحث بسیار جدی است و باید در برنامه‌ریزی‌های کوتاه‌مدت و بلندمدت نهادهای مرتبط موردتوجه قرار گیرد.
* دانش‌آموخته دوره دکتری علم اطلاعات و دانش‌شناسی دانشگاه خوارزمی و عضو کارگروه «الگوی مرجع مفهومی سی‌داک ایکوم»
انتهای پیام/
