خانه غفوری که مربوط به دوره قاجار است در تاریخ ۱۱ مرداد ۱۳۸۴ با شمارهٔ ثبت ۱۲۳۹۳ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
از ابتدای ساخت تا سال ۱۳۶۰ به‌عنوان خانه مسکونی مورد استفاده قرار گرفته و بعد از آن به‌مدت ۱۸ سال متروکه بوده است.
مالکان خانه غفوری
براساس اظهارات مردم محله و مالک بنا از معمار و سازنده این بنا اطلاعات دقیقی وجود ندارد اما برخی‌ها چنین نقل کرده‌اند که این خانه را یهودی‌ها ساخته‌اند، سپس آن را فردی به نام آقای چوب‌دار خریداری کرده است و در سال ۱۳۳۰ برادرش آقای رشتی‌باف این منزل را از آقای چوب‌دار خریده است. از آن زمان در یک طرف آقای رشتی‌باف و در طرف دیگر برادرش زندگی می‌کرده‌اند.
چرا نام خانه غفوری است؟
اکنون که می‌دانیم مالکان این خانه آقایان رشتی‌باف و چوب‌دار بوده‌اند این سؤال به وجود می‌آید پس چرا این خانه به غفوری شهرت دارد؟ داستان این گونه است که خانم عذرا غفوری همسر برادر آقای رشتی‌باف است که بعد از مرگ آقای رشتی‌باف و برادرش خانه به او رسیده است و در حال حاضر این بنا به‌نام غفوری شناخته و نام برده می‌شود.
ساخت بنا در حدود 100 سال پیش
سبک معماری، چیدمان فضاها و نوع مصالح به کار رفته در این بنا به خوبی سال ساخت آن را مشخص می‌کند، براساس شواهد و مدارک و بررسی‌های صورت گرفته، بیش از ۱۰۰ سال پیش، این بنا را با مصالحی مانند دیوارهای خشتی با نمای آجری، سقف‌های چوبی با عایق‌کاری رطوبتی کاه‌گل و در ورودی چوبی در نزدیکی مسجد محمدیه ساخته است.
چاه آبی که وجود ندارد
از ویژگی‌های این بنا می‌توان به وجود چاه آبی قدیمی و حوضی زیبا در وسط حیاط اشاره کرد، چاه بعدها خشک و پس از آن پر شده، ولی حوض همچنان باقی مانده است. کاربری این بنا در ابتدا مسکونی بوده است. در اوایل انقلاب اسلامی، قسمتی از بنا که در نبش خیابان قرار دارد، به صورت تجاری مورد استفاده قرار می‌گیرد که با توجه به نزدیکی خانه توکلی به حرم مطهر و فاصله اندکش با مرکز شهر، از رونق خوبی برخوردار بوده است. بعدها نیز از این خانه به‌عنوان مهمان‌سرایی کوچک استفاده می‌شده است.
قرار گیری بنا در جبهه شمالی و جنوبی
این بنا دارای دو جبهه شمالی و جنوبی است که جبهه شمالی دارای سه طبقه زیرزمین، همکف و اول است، در این جبهه 14 اتاق قرار دارد و در نمای آن نیز از تزئینات آجرکاری، آجرهای مهری و کاشی‌کاری اسفاده شده است.
در جبهه جنوبی نیز دو طبقه همکف و اول که جمعاً دارای پنج اتاق است و تزئینات آجرکاری، آجرهای مهری و کاشی‌کاری دارد، این تزئینات وابسته به معماری شامل آینه‌کاری و گره‌بندی در فضاها است.
تزئینات زیبا در نما
وقتی داخل حیاط خانه غفوری ایستاده‌ایم، تزئینات زیبایش شامل آجر و کاشی در نمای بنا خودنمایی می‌کند، آجرهای مختلف با چیدمان‌های مختلف و کاشی‌های رنگارنگ، نمای بسیار زیبایی به وجود آورده است.
آن بخش از تزئینات که بیشتر جلب توجه می‌کند، آجر و کاشی‌کاری‌هایی است که روی دیوار شاه‌نشین انجام شده است، کاشی‌کاری روی دیوار شاه‌نشین گره سرمه‌دان است، این گره چهارشمسه حاشیه‌دار، که با کاشی‌های آبی و زرد و سیاه و آجر تزئین شده، جلوه‌ای خاص به این نما بخشیده است.
علاوه بر آجرکاری بالای سر در ورودی که از نوع خفته راسته است. در داخل بنا نیز نمونه‌هایی از گچ‌کاری و نقاشی‌های بی‌نظیر دیده می‌شود. در ورودی این بنا نیز چوبی است و سقف‌های اتاق‌ها و راهروها نیز چوبی‌اند.
چیدمان فضاها
خانه تاریخی غفوری در محله عیدگاه یکی از قدیمی‌ترین محلات مشهد قرار دارد این خانه با مساحتی در حدود ۱۳۰۰ متر مربع بنا شده است. فضاها در چهار گوشه حیاط مستطیل‌شکل خانه و در دو اشکوب چیده شده، ورودی خانه در گوشه ضلع جنوب‌غربی واقع شده و شامل هشتی است که با راهرویی طویل به گوشه ضلع غربی متصل می‌شود. جبهه زمستان‌نشین در شمال حیاط جای دارد و مشتمل بر تالاری مستطیل‌شکل و دو اتاق در طرفین است.
بخش‌هایی که دیگر نیست
این بنا در گذشته اندرونی، بیرونی، کلفت‌نشین، نوکرنشین، درشکه‌خانه و هشتی داشته است اما در سال 1345 خانه را به دو قسمت تقسیم کرده‌اند و قسمت نوکرنشین، کلفت‌نشین، اصطبل و حمام را فروخته‌اند که هم اکنون تمامی آن از بین رفته و قسمت اعیان نشین باقی مانده است.
ارزش‌های هم چنان پایدار
باتوجه‌به این که این بنا در دو طبقه ساخته شده و ساختمان‌های اطراف هم بیش از دو طبقه نیستند، ارتفاع ساختمان از لحاظ دید نظری نسبت‌به حرم امام رضا (ع) رعایت شده و از لحاظ کیفیت مصالح ساختمانی با ساختمان‌های مجاور یکنواخت است.
نحوه دسترسی به خانه غفوری مشهد
خانه تاریخی غفوری در خیابان نواب صفوی، کوچه عباسقلی‌خان، کوچه مسجد محمدیه، انتهای کوچه، پلاک ۸۵ واقع شده است. نحوه دیگر دسترسی به منزل مذکور از طریق خیابان امام رضا، کوچه شهید طاووسی، کوچه محمدیه، انتهای کوچه، پلاک ۸۵ است.
مداخلات در بنا
ابوالفضل مکرمی‌فر مدیر‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی و گردشگری خراسان رضوی با بیان این که این بنا دچار آسیب‌های فرسایشی، طبیعی و آسیب‌های ناشی از مداخلات انسانی طی سال‌های متمادی شده است، می‌گوید: «هم اکنون با مشارکت شهرداری منطقه ثامن مشهد و اداره‌کل استان این بنا در حال مرمت و رفع آسیب‌های مذکور است.»
او ادامه می‌دهد: «در هنگام ورود به منزل، وارد هشتی می‌شویم که با راه‌پله‌هایی با طبقه بالا ارتباط دارد. این راه به‌تازگی احداث شده و قبلاً وجود نداشته است.بعد از هشتی، وارد حیاط می‌شویم که چند پله پایین‌تر از کف خیابان است، در حیاط، باغچه‌های مستطیل‌شکل بزرگ و همچنین حوض مستطیل‌شکل بزرگی قرار داشته است، در طول سالیان سال و به مرور این حوض پر شده و جای آن حوض کوچک دیگری ساخته شده است.»
مکرمی‌فر می‌گوید: «در طبقه اول نمای شمالی حیاط، حوض‌خانه‌ای قرار داشته که در حال حاضر تخریب شده و زمین را صاف کرده‌اند، در کنار فضای حوض‌خانه در طبقه همکف اتاقی نیز وجود دارد که اکنون به انبار تبدیل شده است.پلکانی از داخل فضای کنار حوض‌خانه، ارتباط بین طبقات را ایجاد می‌کند، در طبقه بالا، روی حوض‌خانه اتاق پنج‌دری قرار دارد، نمای قسمت شمالی از کاشی‌کاری‌های معقلی زیبای بالای پنجره‌ها و آجرکاری‌های بسیار زیبای زیر پنجره‌ها تشکیل می‌شود، در قسمت جنوبی خانه، دو اتاق سمت کوچه را مسدود کرده و به‌صورت مغازه درآورده‌اند.»
او در ادامه عنوان می کند: «در پشت مغازه‌ها اتاقی دودری و پلکان‌هایی وجود دارد که ارتباط با طبقه بالا را ایجاد می‌کند. در بالای مغازه‌ها، اتاق سه‌دری و چند اتاق تودرتو قرار گرفته‌اند، تزئینات قسمت جنوبی بنا شامل آجرکاری بسیار نفیس و همچنین آینه‌کاری‌هایی می‌شوند که احتمالاً جدید ساخته شده‌اند.»
مدیر‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی و گردشگری خراسان رضوی می گوید که کاربری این بنا تغییر خواهد کرد و این خانه تاریخی به مرکز نوآوری اداره‌کل استان تبدیل خواهد شد.
انتهای پیام/
