با توجه به گفته کهنسالان، این مراسم از گذشته‌های بسیار دور به‌صورت نذری سنتی، نسل به نسل در بعضی از خانواده‌های شهمیرزادی که دارای شمعدان مسی بودند، به همان شکل سنتی برگزار می‌شده است. بیان تاریخ دقیقی که بتواند قدمت این مراسم را مشخص کند، به دلیل نبود اسناد مکتوب امکان‌پذیر نبود اما این آیین نیز مانند بسیاری از آداب و رسوم ما سینه به سینه حفظ شده تا به ما رسیده است.

این شمع‌ها توسط بانوان شهمیرزادی قبل از شب عاشورا آماده می‌شود. وسایل اصلی مورد نیاز برای ساخت این نوع شمع‌ها موم عسل، پی گوسفند و فتیله است. معمولاً خانم‌های شهمیرزادی در ساعت‌های اولیه صبح بعد از نماز، با قرائت زیارت عاشورا و ادعیه‌ مختلف مثل حدیث شریف کسا و بیان سلام و صلوات بر محمّد و آل محمّد(ص) مراسم را آغاز می‌کنند. در باور عامه چشم ناپاک نباید شمع را ببیند یا به آن دست بزند، در غیر این صورت یا شمع خوب درست نخواهد شد و یا کامل نخواهد سوخت و زود خاموش می‌شود.

ابتدا فتیله را به اندازه 60 تا 70 سانتی متر بریده و آن را در مومی که با حرارت ذوب‌شده، غلتانده و با کمک میخ بزرگی به دیوار آویزان می‌کنند. سپس اشک‌های شمع سال گذشته و پی گوسفند را حرارت داده و آب می‌کنند و با ملاقه بر روی فتیله ی آغشته به موم می‌ریزند. پوشش مومی فتیله سبب جذب پی شده و آرام آرام به صورت لایه لایه روی هم قرار گرفته و باعث ضخامت شمع می‌شود. این ضخامت بین پنج تا 12سانتی‌متر متغیر است. شمع با سرد شدن پی و ضایعات شمع سال پیش آرام آرام به صورت بارش اشک خشک شده و شمعی با قامتی بلند و قطور آماده می‌شود. این کار در زمستان به دلیل سرمای هوا و سرعت سرد شدن شمع، روندی سریع‌تر و کم دردسرتر دارد، اما در ایامی که محرم در تابستان باشد، دو تا سه نفر باید در کنار کسی که مواد را با ملاقه بر روی فتیله می‌ریزد، قرار گرفته و به سرعت شمع را باد بزنند تا شمع سریع خشک شده و مواد از روی فتیله سرازیر نشود. بعد از ساخت شمع خانواده ها باید در شب عاشورا آن را به همراه شمعدان مسی و سایر نذرهای خود پای نخل برده (مسجد تکیه میدان یا سایر تکایایی که نخل دارند) و در کنار سایر شمع‌ها روشن کنند. این شمع‌ها به یاد شهدای کربلا ساخته شده و همچون اشک‌های سوگواران در شب عاشورا قطره قطره می‌چکد و می‌گرید.

بسیاری از کسانی که برای زیارت نخل‌ها به مساجد و تکیه‌ها می‌آیند، اشک‌های شمع را به نیت تبرّک و اجابت دعا با خود می‌برند. این مساجد با گرمای شمع‌هایی که از چربی گوسفند هستند و تا صبح می‌سوزند، گرم می‌شوند. در تمام این مدت شخص یا اشخاصی به نام نگهبان شمع یا به قول شهمیرزادی‌ها «شمع بون» با ماشه و کارد مسئول مراقبت و سالم سوختن فتیله شمع‌ها هستند و مانع از بد سوختن و دود کردن آن‌ها می‌شوند. صبح روز عاشورا صاحبان شمع برای بردن شمعدان به مسجد باز می‌گردند و نگهبان شمع علاوه بر شمعدان، ضایعات شمع را نیز باز می‌گرداند. دقیقا مشخص نیست که به چه علت شمعدان‌های بزرگ و بسیار زیبای مسی در بعضی از خانواده‌های شهمیرزادی وجود داشته اما به طور حتم این خانواده‌ها پس از نذر و استجابت دعای خود اقدام به ساخت شمع می‌کردند و آن را به شکل میراثی معنوی برای نسل‌های بعد از خود به ارث گذاشتند. بسیاری از این خانواده‌ها با درگذشت بزرگتری که مسئولیت ساخت شمع را در خانواده به عهده داشته، شمعدان و سایر وسایل شمع را فروخته و خرج مسجد می‌کنند و یا به خانواده‌های دیگری که همچنان شمع می‌سازند، می‌دهند تا برای آن‌ها نیز شمع بسازند. متأسفانه در سال‌های اخیر بسیاری از این افراد شمع خود را به شیوه‌ای غیر سنتی و با کمک لوله پولیکا می‌سازند، که البته دیگر زیبایی و اصالت شمع‌های ساخته شده سنتی را ندارند.

* گزارش از هدی طالبیان کارشناس گردشگری اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی سمنان