زنده‌یاد دکتر صادق ملک شهمیرزادی در سال 1319 خورشیدی در شهر شهمیرزاد از توابع استان سمنان دیده به جهان گشود، در سال 1339 از دبیرستان علمیه تهران، دیپلم در رشته صنعتی گرفت و سپس به واسطه علاقه‌ای که به علم نوپای باستان شناسی در ایران داشت در دانشگاه تهران در این رشته (درحالی که امکان تحصیل در رشته پزشکی برایش مهیا بود) به تحصیل پرداخت و سپس با فراغت از تحصیل در دوران کارشناسی برای ادامه تحصیل به ایالات متحده آمریکا رفت و به ترتیب در طی سالهای 1348 و1356خورشیدی در مقاطع ارشد و دکتری از دانشگاه‌های ایالت‌های شیکاگو و پنسیلوانیا فارغ التحصیل شد. فراموش نکنیم که دانشگاه شیکاگو دارای یکی از مهم‌ترین دپارتمان‌های شرق شناسی در جهان غرب بود و در طی سالیان متمادی بسیاری از آثار باستانی ایران به ویژه کتیبه ها و لوح‌های گلی آرشیو تخت جمشید که به خط میخی نگاشته شده بود در ابتدای سده چهاردهم خورشیدی به منظور رمز گشایی به آنان سپرده شده بود.

استاد ملک شهمیرزادی در خاطرات خود صراحتا ذکر نموده که اواسط ایام تحصیلات تکمیلی به توصیه زنده یاد دکتر عزت الله نگهبان که سمت استادی به گردن او داشت در گروه باستان شناسی دانشگاه تهران در سال 1349 مشغول به فعالیت شد و سپس در سال 1379 خورشیدی پس از 30 سال فعالیت علمی به افتخار بازنشستگی نائل آمد.

زنده یاد استاد شهمیرزادی از جمله نخستین اساتیدی بود که در علم نوپای باستان شناسی، علم و عمل را با هم تلفیق کرد، به گونه‌ای که از همان سال 1349 و همزمان با انجام کاوش‌های علمی در محوطه باستانی مارلیک خود و دانشجویانش در کنار مشق علم در دانشگاه در این کاوش مشارکت داشتند. بسیاری از کسانی که در طی این 30 سال افتخار دانش آموختگی در محضرش را داشتند صراحتا ذکر می‌کنند که استاد توان علمی و عملی را با اخلاق و محبت در هم آمیخت و در کنار علم، به دانشجویانش چگونه نگاشتن، چگونه کاوش کردن و چگونه عشق ورزیدن را می‌آموخت و این شاخصه‌های علمی در بسیاری از فراگیران علم باستان شناسی که در طی دهه‌های متمادی در محضرش به علم‌آموزی پرداختند واضح و آشکار است.

بی‌شک یکی از مهم‌ترین دستاوردهای استاد در طول بیش از50 سال فعالیت علمی که حتی پس از بازنشستگی از دانشگاه نیز ادامه یافت، تشویق دانشجویانش به تحقیق علمی و گزارش نویسی بلافاصله پس از پایان عملیات کاوش بود که نشان از دقت و وظیفه شناسی او در کارهایش داشت.

از استاد شهمیرزادی بیش از یکصد کتاب، مقاله و گزارش‌های علمی به زبانهای فارسی، انگلیسی و فرانسه باقی مانده که با مطالعه آنها می‌توان به نیکی دریافت که او جانشینی شایسته برای شادروان دکتر عزت الله نگهبان (پدر علم باستان شناسی ایران) بود.

محوطه باستانی سیلک جلوگاه آغاز حیات متمدنانه ایرانیان در دوران آغازین تاریخ

بدون شک یکی از مهم‌ترین دستاوردهای علمی این استاد برجسته که نامش را در تاریخ کهن این سرزمین زنده نگاه می دارد، ساماندهی عملیات کاوش در تپه‌های باستانی سیلک در شهر تاریخی کاشان و در محور شمالی فلات مرکزی ایران است.

بی‌تردید پیشینه تاریخی شهرستان کاشان با قدمت حضور متمدنانه انسان در فلات مرکزی ایران پیوند خورده به‌گونه‌ای که فلات مرکزی ایران یکی از کهن‌ترین مناطق ایران و جهان است که پیشینه حیات متمدنانه انسان را در این خطه را به پیش از ورود آریایی‌ها به این سرزمین می‌رساند.

یکی از کهن‌ترین مراکز استقرار شهرنشینی در فلات مرکزی ایران محوطه باستانی سیلک است که در دهه 1930 میلادی توسط باستان شناس معروف فرانسوی رومن گیرشمن (که به منظور انجام کاوش‌های باستان شناسی در جنوب غرب ایران به کشورمان آمده بود) کشف و سپس به مدت ده سال در این محوطه کاوش‌های به ویژه در دو تپه شمالی و جنوبی انجام شد، از جمله کشفیات این دانشمند که توسط ایرانیانی همچون عباس اعتماد فینی از دانش‌پژوهان جوان کاشانی همراهی می‌شد می‌توان به کشف عبادتگاه (زیگورات) در این محوطه و کشف دستاوردهای مردم این سرزمین در هنر خانه سازی، کشف دستاوردهای مردم سیلک در صنعت سفالگری (کهن‌ترین صنعت شناخته شده جهان)، ظهور علم تجارت و ابداع هنر نقاشی اشاره کرد.

با توجه به ناتمام ماندن این کاوش‌ها  و نوپا بودن علم باستان شناسی، از دهه هفتاد تا دهه هشتاد خورشیدی مجددا کاوش‌های در این محوطه تاریخی انجام شد و در بیش از چهار فصل کاوش تحت سرپرستی استاد صادق شهمیرزادی، نه تنها کاوش‌های گذشته به‌صورت علمی جمع‌آوری شد، بلکه این استاد برجسته توانست با انجام این کاوش‌ها زوایای نهفته بسیاری از  پیشینه  تاریخی این سرزمین را در دوران آغازین تاریخ و در بیش از 4 هزار سال قبل روشن سازد. روی همین اصل تلاش‌های ارزشمندی که شادروان دکتر شهمیرزادی بر روی تپه‌های شمالی و جنوبی سیلک و در امتداد فعالیت‌های رومن گیرشمن در کنار ساماندهی این مجموعه منحصر به فرد تاریخی برای اولین بار پس از کشف مجموعه انجام داد در میان مردم فلات مرکزی ایران ماندگار شد، به نحوی که برخی او را عقاب محافظ سیلک می‌نامیدند. و این در حالی است که به پاس خدمات شایسته‌اش به تاریخ فلات مرکزی ایران خیابانی در شهر تاریخی کاشان به نام این استاد فرهیخته زینت یافت.

امروز در حالی این نوشتار را به پایان می‌بریم که در سوگ استادی نشسته‌ایم که بسیاری او را ملک علم باستان شناسی نامیده و به حق می‌توان گفت که استاد صادق ملک شهمیرزادی به واقع حقی بزرگ به گردن تاریخ این سرزمین دارد. روانش شاد و راهش پر رهرو باد.

انتهای پیام/