تا پیش از کشف الواح بارو و خزانه‌ تخت جمشید در خلال کاوش‌های مؤسسه‌ شرق‌شناسی شیکاگو تحت سرپرستی ارنست هرتسفلد و بعدتر اریک اشمیت، اطلاعات پژوهشگران از جامعه‌ ایرانی در عصر هخامنشی به‌ویژه نقش زنان در این جامعه محدود به منابعی چون متون کلاسیک یونانی در رابطه با هخامنشیان و کتیبه‌های شاهی هخامنشی بود، با استفاده از این منابع در حقیقت کمترین اطلاعات ممکن از جامعه و زنان در دست پژوهشگران بود.  

بايگانی باروی تخت جمشید علاوه‌ بر  اینکه اطلاعاتی مفصل در زمینه‌ تاريخ اجتماعی و اقتصادی در اختیار پژوهشگران و عموم علاقه‌مندان به تاریخ دوره‌ هخامنشی قرار می‌دهد، در ارتباط با زندگی شخصیت‌های تاريخی منعکس شده در ساير منابع مانند تاریخ هرودت اطلاعات ذی‌قیمتی را ارائه می‌کند.

 اهمیت این اسناد بر این اساس است که اطلاعات منعکس شده در الواح اداری، از قلب سرزمین پارس نشئت می‌گیرد و هدف از ثبت این اطلاعات نه رویکردی جانب‌دارانه به اشخاص و اتفاقات بوده آن‌چنان‌که در کتیبه‌های سلطنتی یا منابع دیگر می‌بینیم، بلکه هدف اصلی ثبت اطلاعات اقتصادی و اداری برای بایگانی در اداره‌ تخت جمشید بوده است، بنابراین الواح بایگانی تخت جمشید بهترین و دست اول‌ترین اطلاعات را از وضعیت جامعه‌ هخامنشی در سرزمین پارس و بخش‌های مهمی از قلمرو هخامنشیان را برای ما فراهم کرده‌اند.

در کنار گزارش‌هايی که این الواح از کالاهای اساسی زندگی (يعنی غذا و نوشيدنی)، نحوه انتقال، ذخيره و توزيع کردن جو و گندم، ميوه، پرندگان و حيوانات اهلی برای کارگران، مسافران، پادشاه و دربار و غیره ثبت کرده‌اند، نام تعدادی از بانوان برجسته در دوران داریوش اول مانند ایرتَشدونَه، اودوسَه، ایردَبَمَه و دربارهای جداگانه‌ متعلق به آن‌ها نیز در این الواح منعکس‌شده است.

بر اساس اطلاعات استخراج شده از این متون مقادير فراوانی از غلات و حيوانات اهلی و سایر مایحتاج به دربار و تمام املاک و خدم‌وحشم زیرمجموعه‌ این بانوان قدرتمند اختصاص داده می‌شد. 

تمایز بین کارگران مرد و زن

یکی دیگر از اطلاعات ارزشمند ثبت‌شده در بايگانی باروی تخت جمشید، اطلاعات مرتبط با بانوان فعال در برنامه‌های ساخت‌وساز در مناطق زیرمجموعه‌ اداره‌ تخت جمشید است. بر اساس اطلاعات استخراج‌شده از متون بایگانی تخت جمشید، می‌دانیم که بین کارگران مرد، زن، پسر و دختر تمايز وجود داشته است، جايگاه زنان در این میان دارای اهمیت بسیاری است.

طبق این اسناد، زنان از این ظرفیت و توانایی برخوردار بودند که  رهبر يک گروه کاری باشند يا در گروه‌های کاری مرکب از زنان و مردان، زنان می‌توانستند سهميه‌ای بيش از مردان دريافت کنند.

اين نکته‌ جالب‌توجه در الواح احتمالاً از این مسئله حکایت می‌کند که برخی از وظایف افراد فعال در برنامه‌های عمرانی در مناطق زیرمجموعه‌ اداره‌ تخت جمشید، حيطه‌ تخصصی زنان بوده است. در واقع زنان در برخی از امور تخصصی می‌توانستند استقلال عمل داشته باشند و حتی به جايگاه مشخصی دست یابند. بر اساس اطلاعات استخراج شده از متون اداری تخت جمشید، به مادران در دوره‌ هخامنشی به ازای هر فرزندی که به دنيا می‌آوردند، جيره‌ مازاد  اختصاص می‌یافت. 

تصویری از مهرهای متعلق به ایردَبَمَه (احتمالا مادر داریوش) از زنان قدرتمند دوره داریوش هخامنشی و طرحی از مهر متعلق به ایرتشتونه (آرتیستونه) همسر داریوش

منبع تصویر
Garrison, M.B (2017). The Ritual Landscape at Persepolis: Glyptic Imagery from the Persepolis Fortification and Treasury Archives. Oriental Inst. Of the Univ. of Chicago p.55

مهرهای متعلق به دو زن قدرتمند در دوران داریوش اول به ترتیب ایردَبَمَه (مهر PFS 51) و ایرتَشدونَه (مهر PFS 38)

* گزارش از مهرناز بردبار، مسئول کتابخانه تخصصی مجموعه جهانی تخت جمشید

انتهای پیام/