میراث آریا - شهرستان شاهرود با وسعتی برابر با 41هزار کیلومترمربع از دامنه‌های جنوبی البرز شرقی تا دشت کویر ادامه دارد که با کاهش ارتفاع از سمت شمال تا جنوب شهرستان، اقلیم و زیست‌بوم آن تغییر می‌کند و این تغییر موجب تنوع مسکن، فرهنگ، آداب‌ورسوم و دیگر شاخصه‌های مردم‌شناسی آن می‌شود و این مهم، تنوع پوشاک و صنایع‌دستی را نیز به همراه دارد.

در شهرستان شاهرود بالغ‌بر 60 رشته صنایع‌دستی در گروه‌های سفال و سرامیک، بافته‌های داری و غیر داری، پوشاک سنتی، نساجی سنتی، صنایع‌دستی چوبی، صنایع‌دستی چرمی، صنایع‌دستی فلزی، بافته‌ها و زیراندازها، تراش سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی، نمدمالی، گلیچ، گلیم‌بافی، جاجیم، چوقا، منبت چوب، سازهای سنتی، تابلو فرش، معرق کاشی، خراطی چوب (از فنون قدیمی شهر شاهرود می‌باشد) دوخت ها و رودوزی‌های سنتی فعال است.

صنعت سرامیک‌سازی شاهرود از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. از دیگر صنایع‌دستی آن می‌توان به دست بافته‌های سنتی شهر کلاته خیج، جاجیم پرنقش‌ونگار شهر مجن، جاروبافی زنان روستای طرود و سوزن‌دوزی زنان منطقۀ کویری خوارتوران اشاره کرد.

سفال و سرامیک

سفالگران این شهرستان با استفاده از خاک‌های غنی منطقه و نیز با خلاقیت خود به ساخت انواع آثار سفالی مبادرت می‌ورزند. در کنار هنر سفال برخی هنرمندان شهر شاهرود در صنعت سرامیک‌سازی فعالیت می‌کنند.

در کارگاه‌های این رشته با استفاده از روش‌های دوغابی و ریخته‌گری كار تهیه ظروف و دیگر آثار صورت می‌پذیرد. شاهرود را می‌توان یکی از قطب های اصلی سفال و سرامیک ایران دانست.

برخورداری از هنرمندان و صنعتگران بنامی که نشان درجه‌یک هنر از ریاست جمهوری را کسب کرده یا با خلق آثار بدیع و تولید سفال‌های آوایی، مشبک، دوجداره و شیشه‌ای برگرفته از طرح‌های اصیل ایرانی به هنرنمایی می‌پردازند و در سطوح ملی و بین‌المللی به نیکی می‌درخشند. سبک‌ترین آجرهای سفالی، بزرگ‌ترین و نازک‌ترین خشت‌های سفالی جهان از آثار هنرمندان بزرگ شاهرودی است.

گلیم حاصل دسترنج زنان عشایر ایل چوداری روستای رضاآباد خوارتوران

یکی دیگر از صنایع‌دستی شهرستان شاهرود بافت گلیم است. این هنر غالباً در نقاط حاشیه کویر متداول است. زنان عشایر ایل چوداری روستای هدف گردشگری رضاآباد خوارتوران ازجمله زبردست‌ترین بافندگان گلیم در این شهرستان به شمار می‌روند.

در سال‌های اخیر با برپایی دوره‌های آموزشی به همت اداره میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری، بافت گلیم در دیگر نقاط شهرستان شاهرود رایج شده است. در نوع سنتی گلیم را بر روی دارهای زمینی می‌بافند. نقوش گلیم به‌صورت ذهنی و الهام گرفته از طبیعت پیرامون بافندگان بوده و غالباً نقوش حیوانات، پرندگان، سیاه‌چادر و اشکال هندسی بر روی آن مشاهده می‌شود. بر روی این نوع دار بافت انواع توبره، سفره آردی، پلاس، خورجین و غیره نیز صورت می‌گیرد.

جاجیم پرنقش‌ترین دست بافته سنتی شاهرود

جاجیم یکی از زیباترین و پرنقش‌ترین دست بافته‌های سنتی شهرستان شاهرود است. بافت جاجیم غالباً در نقاط کوهستانی از جمله شهر مُجن متداول است. زنان هنرمند این نقاط پس از ریسیدن پشم گوسفند و رنگرزی آن با استفاده از کارگاه سنتی بافندگی به بافت جاجیم نقش دار مبادرت می‌ورزند. اهالی شهر مجن جاجیم پرنقش و ظریف بافت را در اصطلاح محلی گلیچ می‌نامند.

ثبت دستبافته های سنتی شاهرود در فهرست میراث معنوی

دستبافته‌های سنتی مانند پارچه پشمی و نخی، حوله، دستمال، شمد، چادرشب و پاپیچ از دیگر تولیدات صنایع‌دستی در شهرستان شاهرود است که در فهرست میراث معنوی به ثبت رسیده است. بیشترین تعداد کارگاه‌های فعال بافندگی در شهر کلاته خیج دایر بوده و بر همین اساس این شهر را می‌توان شهر تانه بافی نیز نامید.

در نقاط دیگری همچون مجن، طرود، جيلان و قلعه بالا نیز تولیدات بافته‌های سنتی توسط زنان و دختران متداول است. بخش عمده‌ای از تولیدات این کارگاه‌ها، به استان‌های هم‌جوار صادر می‌شود. در نقاط سردسیر شهرستان، زنان با استفاده از پشم ریسیده شده و نخ كار بافت نوعی پارچه پشمی تحت عنوان چُقا را انجام می‌دهند. این پارچه در تهیه اجزای لباس مردان کاربرد دارد.

منبّت

یکی از صنایع رایج در این شهرستان منبت‌کاری است. ایجاد نقش‌های برجسته و فرورفته با استفاده از انواع مُغارهای آهنی در راستای خلق آیات قرآنی و اشکال زیبا بر روی چوب صورت می‌گیرد. منبت‌کاران مشهور روستاهای دهملا و راهنجان باهنر خودکار تزئین اجزای مبلمان و انواع دکور و بوفه را انجام می‌دهند. تولیدات این نقاط به سایر شهرهای ایران و کشورهای مختلف جهان صادر می‌شود. در شهر شاهرود و برخی روستاهای منطقه استادان منبت‌کار به خلق تابلوهای نفیس اشتغال دارند.

نمد

یکی دیگر از صنایع‌دستی رایج در شهرستان شاهرود هنر نمدمالی است. نمد از در هم تنیدن الیاف حلاجی‌شده پشم گوسفند با استفاده از محلول آب و صابون و در اثر مالیدن طولانی‌مدت به عمل می‌آید. از این ساخته برای زیرانداز خانه و تن‌پوش چوپانان استفاده می‌شود. بیشترین کارگاه‌های نمدمالی در روستای ابرسج فعال بوده و تولیدات این روستا غالباً به دیگر نقاط کشور ارسال می‌شود. زنان و مردان از پشم‌های رنگ‌شده برای نقش اندازی و زیبایی هر چه بیشتر نمد استفاده می‌کنند.

سوزن‌دوزی

منطقۀ خوارتوران بیارجمند در جنوب شرقی شهرستان شاهرود که شامل روستاهایی چون اسب کشان، قلعه بالا، گیور، دزیان، رضاآباد و نیز شهر مجن در شمال غربی شهرستان ازجمله مناطقی هستند که دارای هنر زیبا و چشم‌نواز سوزن‌دوزی هستند.

 مردمان هنرمند این مناطق با خلق نقوشی برگرفته از طبیعت به تزیین اجزای پوشاک محلی خود مبادرت می‌ورزند. اگرچه در دهه‌های اخیر سوزن‌دوزی رو به افول و فراموشی نهاده اما هنوز هم می‌توان نقوش زیبای آن را بر روی پارچه‌های سر تاقی، مچ‌بندها و پاپیچ‌های سنتی و البسه محلی این دیار مشاهده کرد.

لاک‌تراشی (هنر تراشیدن اشیا و پیکره‌های چوبی) در روستای ابر، دوخت البسۀ محلی و زیورآلات در شهرهای شاهرود، مُجن، کلاته خیج و روستاهای سطوه و بیدستان، جاروبافی در روستای طرود، پلاس بافي در مناطق خوارتوران و بسطام، قلمزنی روی مس، مینیاتور، معرق و مشبک چوب و مس، تراش سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی، آهنگری و مسگری، گره چینی چوب و خراطی در شاهرود از دیگر صنایع‌دستی فاخر این شهرستان به شمار می‌رود.

گزارش از علیرضا اسلام پناه

انتهای پیام/