میراث‌آریا: در طول تاریخ ایران، زنان نقش‌های متعددی را در عرصه‌های اجتماعی، فرهنگی و هنری ایفا کرده‌اند. اما در دنیای معماری که غالباً به دست مردان اداره می‌شده، کمتر به کارهای زنان پرداخته شده است. این در حالی است که در برخی از دوره‌ها، آثار معماری ایرانی به‌ویژه در زمینه‌های مذهبی و فرهنگی، با اثرگذاری و حضور زنان ساخته شده‌اند. بررسی دقیق این آثار و تأثیرات زنان در شکل‌دهی به آن‌ها، می‌تواند اطلاعات جدیدی را درباره تاریخ معماری ایران و موقعیت اجتماعی زنان در طول زمان در اختیار ما قرار دهد.

زنان معمار در دوران باستان

در دوران باستان، بیشتر آثار معماری ایران توسط مردان طراحی و ساخته می‌شد. اما زنان نقش کلیدی در زمینه طراحی فضاهای داخلی و معماری منازل داشتند. برای مثال، در دوره ساسانیان، در ساخت حمام‌ها، کاخ‌ها و باغ‌ها، به زیبایی‌های داخلی و آرامش محیط‌های زیبا توجه ویژه‌ای می‌شد که این خود می‌تواند نتیجه طراحی‌های داخلی زنان باشد. در این دوره، زنان نقش پررنگی در ایجاد فضاهای زندگی روزمره و معماری داخلی منازل ایفا کردند که بعدها در فرهنگ‌های مختلف دنیا تأثیرگذار شد.

زنان معمار در دوران اسلامی

در دوران اسلامی، حضور زنان در عرصه معماری بیشتر در زمینه طراحی و ساخت بناهای مذهبی، مدارس و مساجد مشهود است. از جمله نمونه‌های برجسته، می‌توان به طراحی بخش‌های داخلی مسجدها و بناهای مذهبی اشاره کرد. در این دوره، زنان حتی در ساخت برخی از آثار مذهبی چون آرامگاه‌ها و مقابر حضور داشتند.

فریده کاظمی، استاد معماری دانشگاه تهران و متخصص در تاریخ معماری ایران، در این خصوص می‌گوید: در طول تاریخ معماری ایران، زنان همواره نقشی پنهان ولی کلیدی در طراحی و زیباسازی فضاها داشته‌اند. بسیاری از بناهای مذهبی و مساجد که امروزه در ایران موجود است، نه تنها از نظر معماری بلکه از جنبه‌های زیبایی‌شناسی نیز تاثیرات زنان در طراحی و تزیینات به چشم می‌خورد. البته این موضوع تا حدودی تحت‌الشعاع دیدگاه‌های تاریخی قرار گرفت و کمتر مورد توجه قرار گرفت، اما بررسی دقیق‌تر آثار معماری این مسئله روشن می‌شود.

دوران قاجار و حضور زنان در معماری

در دوران قاجار، با تأسیس مدارس و آغاز آشنایی با معماری غربی، فرصت‌هایی برای زنان به‌وجود آمد که بتوانند در عرصه معماری فعال‌تر شوند. این دوره، زمانی است که معماری داخلی و طراحی‌های دکوراتیو، به ویژه در عمارت‌ها و باغ‌ها، بیشتر تحت‌تأثیر زنان قرار گرفت. در این دوره، طراحی داخلی عمارت‌ها به‌ویژه در عرصه‌های فرهنگی و اجتماعی نقش بسیار مهمی را ایفا کرد.

مرضیه نوربخش، معمار و پژوهشگر تاریخ معماری اسلامی در دانشگاه هنر تهران، در این رابطه بیان می‌کند: "با ظهور هنرهای غربی در دوران قاجار و تدریس معماری در مدارس جدید، زنان به تدریج به عرصه طراحی و معماری قدم گذاشتند. گرچه هنوز در سطوح بالای پروژه‌ها، مردان غالب بودند، اما زنان در طراحی‌های داخلی، تزیینات گچی، نقاشی‌های دیواری و درک عمیق از زیبایی‌شناسی، تاثیرات زیادی گذاشتند که تا به امروز در آثار تاریخی باقی مانده است.

زنان معمار در دوران معاصر

در دوران معاصر، با تحولات اجتماعی و فرهنگی، نقش زنان معمار به‌طور چشمگیری گسترش یافته است. امروزه زنان معمار ایرانی در زمینه‌های مختلف طراحی شهری، طراحی داخلی و معماری نوین حضور دارند. علاوه بر آن، در بازسازی و مرمت آثار تاریخی نیز زنان معمار بسیاری در ایران فعال بوده‌اند. در این دوران، علاوه بر مشارکت در پروژه‌های معماری بزرگ، زنان معمار ایرانی به‌ویژه در پروژه‌های نوسازی و احیای آثار تاریخی نقش مهمی ایفا کرده‌اند. برخی از معماران برجسته زنان مانند "زهره قبادیان" و "مینو رمضانی" در پروژه‌های مرمت و نوسازی آثار تاریخی ایرانی مشارکت دارند که نتیجه آن، حفظ هویت تاریخی و فرهنگی این بناها برای نسل‌های آینده است.

زنان معمار در تاریخ معماری ایران، نه تنها در زمینه‌های طراحی داخلی و زیبایی‌شناسی فضاها، بلکه در مقیاس‌های بزرگ‌تر معماری و طراحی شهرها نیز نقش‌های مهمی ایفا کرده‌اند. هرچند حضور زنان در برخی از دوره‌ها به‌ویژه در طراحی‌های عمومی کمتر از مردان بوده است، اما این امر نباید مانع از شناسایی تأثیرات آنان در شکل‌دهی به فضای معماری و آثار تاریخی ایران شود. در آینده، می‌توان با تکیه بر این تاریخچه غنی، نسبت به معرفی بیشتر زنان معمار در قالب پروژه‌های جدید معماری و مرمت، گام‌هایی مثبت برداشت.

انتهای پیام/