میراثآریا: میراث فرهنگی ناملموس شامل دانشها، فنون، آیینها و باورهایی است که از طریق تعامل اجتماعی و روایتهای شفاهی منتقل میشوند. در این میان، عناصر غذایی سنتی نقش مهمی در شکلگیری هویت فرهنگی و اجتماعی جوامع دارند. نوشیدنی «آبشِله» یکی از نمونههای برجسته این نوع میراث در منطقهی رویان است که با زندگی روزمره، باورهای دینی و آیینهای اجتماعی مردم پیوندی عمیق دارد.
نوشیدنی سنتی «آبشِله» یکی از عناصر برجسته میراث فرهنگی ناملموس در شهر رویان شهرستان شاهرود است که توسط زنان محلی تهیه و مصرف میشود. این نوشیدنی حاصل ترکیب آب، آبغوره و شیره انگور بوده و در فرهنگ غذایی بومی جایگاه ویژهای دارد. این پژوهش با هدف بررسی ارزش فرهنگی، اجتماعی و درمانی این نوشیدنی، مستندسازی شیوه تهیه و مصرف آن، و ارائه شواهدی برای ثبت آن در فهرست ملی میراث فرهنگی ناملموس ایران انجام شده است.
روش تحقیق کیفی و مبتنی بر مشاهده میدانی، مصاحبههای نیمهساختاریافته و تحلیل محتوای روایتهای شفاهی بوده است. یافتهها نشان میدهد که آبشِله نهتنها یک نوشیدنی سنتی، بلکه نمادی از هویت اجتماعی، دانش بومی زنان و آیینهای پذیرایی در فرهنگ محلی است.
ترکیب و شیوه تهیه
آبشِله ترکیبی از آب، شیره انگور (طبع گرم) و آبغوره (طبع سرد) است که بهصورت خانگی تهیه شده و در وعده ناهار استفاده می کنند.
کارکرد فرهنگی و اجتماعی
نوشیدنی آبشِله از جمله عناصر مهم میراث ناملموس شهر رویان است که شیوهی تهیه و مصرف آن با فرهنگ زیستی و باورهای اجتماعی مردم پیوندی عمیق دارد. تهیه این نوشیدنی غالباً توسط زنان خانه انجام میشود و بهعنوان بخشی از دانش سنتی، از طریق آموزش شفاهی میان نسلها منتقل شده و تاکنون حفظ شده است.
آبشِله نهتنها در وعدههای غذایی روزمره نقش دارد، بلکه در مناسبتهای خاص همچون آیینهای زمستانی، نشستهای خانوادگی و سفرههای گروهی جایگاه ویژهای یافته است. این نوشیدنی با طبع گرم و طعم ترش و شیرین خود، نمادی از پذیرایی محترمانه و مهماننوازی در فرهنگ بومی اهالی بهشمار میرود. بسیاری از خانوادهها، هنگام حضور مهمانان عزیز، آبشِله را تهیه و با آن از ایشان پذیرایی میکنند که این اقدام، جلوهای از احترام و مهرورزی در روابط اجتماعی و سنتهای تغذیهای جامعهی محلی است.نقش زنان در آمادهسازی این نوشیدنی، نشانهای از جایگاه مهم آنان در حفظ و تداوم میراث فرهنگی و غذایی منطقه است و خود گواهیست بر اهمیت دانشهای بومی در شکلگیری هویت محلی.
تاریخچه و قدمت
نوشیدنی سنتی آبشِله، بنا به روایتهای شفاهی اهالی، قدمتی بالغ بر پانصد سال دارد. این نوشیدنی گوارا از دیرباز در خانوادهها تهیه میشده و مهارت تهیه آن بهصورت سینهبهسینه و شفاهی از مادران به دختران منتقل شده است.این زنجیرهی انتقال دانش نشاندهندهی پایداری و اصالت فرهنگی این نوشیدنی در میان زنان محلی است؛ زنانی که نقش کلیدی در حفظ و تداوم میراث غذایی منطقه ایفا کردهاند.آبشِله نهتنها یک نوشیدنی خنککننده است، بلکه نمادی از هویت اجتماعی، پیوندهای خانوادگی و دانش بومی زنان در منطقهی شاهرود محسوب میشود.
چرخه تولید فصلی
آبغوره در تابستان از غورههای نارس تهیه میشود.شیره انگور در شهریور با جوشاندن انگور تازه تولید میگردد. این چرخه نشاندهندهی دانش بومی زنان در شناخت زمان مناسب برداشت و فرآوری محصولات است.
خواص درمانی
بر اساس طب سنتی، ترکیب آبغوره و شیره انگور خواص متعددی دارد:
تقویت سیستم ایمنی،کاهش فشار خون و چربی خون،بهبود عملکرد گوارش، افزایش انرژی و نشاط،تعادل طبع بدن در فصل سرد.
نوشیدنی آبشِله فراتر از یک ترکیب غذایی ساده، حامل مفاهیم فرهنگی، اجتماعی و درمانی است. نقش زنان در تهیه و انتقال این نوشیدنی، نشاندهنده جایگاه آنان در حفظ دانشهای بومی و میراث ناملموس منطقه است. همچنین، حضور این نوشیدنی در مناسبتهای خاص و سفرههای گروهی، نمادی از همبستگی اجتماعی و احترام به مهمانان محسوب میشود.
زنان با تهیهی هرکدام از این فرآوردهها در زمان مناسب، آنها را برای فصل تابستان و زمستان ذخیره میکنند. سپس با ترکیب شیرهی انگور و آبغوره، نوشیدنی گوارای آبشِله را تهیه کرده و در سفرههای خانوادگی از آن بهره میبرند.
اهمیت فرهنگی چرخه تولید
این چرخهی فصلی نهتنها نشاندهنده دانش بومی زنان در شناخت زمان مناسب برداشت و فرآوری محصولات است، بلکه بیانگر پیوند عمیق میان طبیعت، تغذیه و آیینهای اجتماعی در فرهنگ محلی اهالی است. این تعامل میان فصل، مزاج، و سنتهای غذایی، بخشی از نظام زیستی و فرهنگی منطقه محسوب میشود.
نقشهای خانوادگی و انتقال دانش سنتی
فرآیند تهیه نوشیدنی سنتی آبشِله، نهتنها یک فعالیت تغذیهای، بلکه آیینی خانوادگی با تقسیم نقشهای مشخص است. زنان کهنسال، بهعنوان حافظان دانش سنتی، مسئول تعیین نسبت دقیق مواد، تست مزه و آموزش نسل جوان هستند. دختران و زنان جوان با مشارکت عملی و نظارت بزرگترها، مهارتهای تهیه را فرا میگیرند و بهتدریج به مجریان اصلی تبدیل میشوند.
مردان خانواده نقش پشتیبان دارند؛ تهیه مواد اولیه مانند شیره انگور یا آبغوره را بر عهده دارند، اما در فرآیند ترکیب حضور مستقیم ندارند. کودکان نیز با مشارکت نمادین، همچون آوردن ظروف یا چشیدن نوشیدنی، در فضای یادگیری غیررسمی قرار میگیرند.انتقال دانش تهیه آبشِله بهصورت کاملاً شفاهی و تجربی، در بستر خانواده و مناسبتهای خاص مانند آیینهای زمستانی یا پذیرایی از مهمانان انجام میشود. این شیوهی آموزش، هرچند فاقد ساختار رسمی است، اما بهواسطهی پیوند عمیق با زندگی روزمره و نقش اجتماعی زنان، توانسته است این میراث را زنده و پویا نگه دارد.
با توجه با قدمت تاریخی شیوهی تهیه سنتی، نقش اجتماعی و خواص درمانی نوشیدنی آبشِله،این نوشیدنی نهتنها بخشی از هویت محلی، بلکه نمونهای از تعامل میان طبیعت، تغذیه و آیینهای اجتماعی در فرهنگ مردمان شهر رویان است.نوشیدنی سنتی آبشِله، به عنوان بخشی از میراث فرهنگی ناملموس شهر رویان، نشاندهنده پیوند عمیق زندگی مردم با سنتها و دانش بومی است. استمرار تهیه و مصرف این نوشیدنی در خانوادهها، بیانگر پایداری هویت محلی و نقش زنان در حفظ و انتقال مهارتهای سنتی به نسلهای آینده است. مستندسازی و معرفی این میراث، گامی مهم در صیانت و احیای فرهنگ غذایی منطقه و انتقال آن به نسلهای بعد خواهد بود.
گزارش از فاطمه قلی پور پژوهشگر میراث فرهنگی و مردمشناسی شهرستان شاهرود
انتهای پیام/
نظر شما