سعید احمدی فعال حوزه رسانه در استان اصفهان در یادداشتی نوشت: این مقاله به بررسی تأثیر جشنوارههای روستایی در رونق گردشگری استان اصفهان میپردازد و با تحلیل نمونههای واقعی، نقش این رویدادها در ارتقای تصویر مقصد، تقویت هویت فرهنگی و افزایش درآمد جوامع روستایی را مورد واکاوی قرار میدهد. نتایج نشان میدهد که این رویدادها به طور قابل توجهی گردش مالی و ترافیک گردشگری را به خارج از مرکز شهر سوق دادهاند، که این امر لازمه توسعه منطقهای و عدالت فضایی در توزیع منافع گردشگری است.
ایران کشوری با پیشینهی تاریخی و فرهنگی غنی است که هر منطقه، جلوههایی خاص از سنت و هنر را به نمایش میگذارد. استان اصفهان، علاوه بر شهرت جهانی مرکز استان با معماری شکوهمند صفوی، دارای ظرفیتهای گردشگری روستایی قابلتوجهی است که عمدتاً حول محور کشاورزی، صنایعدستی و آداب و رسوم فصلی شکل گرفتهاند. در دهههای اخیر، رویکرد توسعه گردشگری از تمرکز صرف بر جاذبههای تاریخی به سمت گردشگری تجربی و مبتنی بر جوامع محلی تغییر یافته است.
جشنوارههای روستایی دقیقاً در این راستا قرار میگیرند. این رویدادها فرصتی منحصربهفرد برای معرفی ظرفیتهای ناشناخته مناطق فراهم میآورند. جشنوارههایی چون جشن انار سمیرم، جشنواره گلاب نطنز، جشن خرما در خور و بیابانک، و جشن شتر در ورزنه، نه تنها جنبههای محصولی خود را برجسته میکنند، بلکه بستری برای نمایش هنر، موسیقی، آشپزی سنتی و سبک زندگی بومی فراهم میآورند. هدف این تحقیق، اندازهگیری کمّی و کیفی این تأثیرات بر اکوسیستم گردشگری استان است.
توسعه گردشگری پایدار (Sustainable Tourism Development) چارچوبی است که منافع اقتصادی را بدون به خطر انداختن منابع فرهنگی و محیطی نسلهای آینده تضمین میکند. گردشگری روستایی (Rural Tourism) بهعنوان زیرمجموعهای از این رویکرد، بر حفظ میراث بومی، استفاده از منابع محلی، و تمرکززدایی از مناطق پربازدید شهری تأکید دارد.
جشنوارههای روستایی نقش کاتالیزور (Catalyst) را در این زمینه ایفا میکنند و تأثیرات خود را از سه منظر اصلی نشان میدهند:
۱. بُعد اقتصادی (Economic Impact)
جشنوارهها جریان نقدینگی مستقیمی به اقتصاد روستا تزریق میکنند. این تأثیرات شامل موارد زیر است:
- افزایش فروش مستقیم: فروش محصولات کشاورزی، صنایعدستی و اقلام غذایی محلی.
- اشتغال موقت و موسمی: نیاز به خدمات پذیرایی، راهنمایی و اجرای مراسم، فرصتهای شغلی کوتاهمدت ایجاد میکند.
- سرمایهگذاری زیرساختی: نیاز به بهبود جادهها، اسکان و امکانات رفاهی برای پذیرش گردشگران، سرمایهگذاریهای زیرساختی را به همراه دارد.
۲. بُعد فرهنگی و اجتماعی (Socio-Cultural Impact)
جشنوارهها ابزاری قدرتمند برای حفظ و ترویج سرمایه اجتماعی و فرهنگی هستند:
- تقویت هویت محلی: برگزاری موفق یک جشن، غرور و تعلق خاطر ساکنان به میراث خود را افزایش میدهد. این امر به حفظ زبانهای محلی، موسیقی سنتی و داستانسرایی کمک میکند.
- تعامل بین میزبان و مهمان: ایجاد بستری برای تبادل دانش و درک متقابل بین فرهنگهای مختلف (شهری در مقابل روستایی).
- باززنده سازی هنرهای فراموششده: نیاز به اجرای مراسم، موجب آموزش نسل جوان در زمینه رقصها، لباسها و آیینهای کمرنگ شده میشود.
۳. بُعد زیستمحیطی (Environmental Implications)
گردشگری مبتنی بر طبیعت و محصولات کشاورزی، انگیزهای برای حفاظت از محیط زیست فراهم میآورد. در مورد جشنوارههایی مانند جشن انار یا گلابگیری، ارزش اقتصادی بالای محصول نهایی، کشاورزان را به سمت استفاده از روشهای پایدارتر و خودداری از آلودگی منابع آبی ترغیب میکند.
مطالعات موردی اصفهان
استان اصفهان بستری مناسب برای بررسی این تأثیرات است؛ زیرا تضادهای اقلیمی و فرهنگی چشمگیری دارد که منجر به تنوع جشنوارهها شده است.
۱. جشن انار سمیرم (نماد کشاورزی و طبیعتمحوری)
شهرستان سمیرم، به دلیل داشتن باغات وسیع انار، میزبان جشنی است که اغلب در اواخر پاییز برگزار میشود.
- جنبه اقتصادی: این جشن فرصتی است برای بازاریابی محصولات درجه یک و صنایع تبدیلی انار (رب، لواشک، مارمالاد). تحلیلهای میدانی نشان میدهد که در طول دوره برگزاری جشن، قیمت هر کیلو انار در بازارهای محلی تا ۴۰٪ افزایش یافته و تقاضا برای خرید عمده توسط واسطههای شهری به شدت افزایش مییابد.
- جنبه فرهنگی: این جشن با مراسم نمادین برداشت و شکرگزاری همراه است که ریشه در باورهای محلی درباره وفور نعمت دارد.
۲. جشنواره گلاب نطنز و قمصر (صنایع سنتی و گردشگری سلامت)
نطنز و کاشان (اگرچه کاشان جزو حوزه جغرافیایی گستردهتر است، اما قمصر بخشی از اکوسیستم گردشگری اصفهان محسوب میشود) مهد گل محمدی هستند.
- اشتغال زنان روستایی: این جشنواره مستقیماً بر اشتغال زنان فعال در کارگاههای کوچک گلابگیری تأثیر میگذارد. برآوردها نشان میدهد که حدود ۶۰٪ نیروی کار در فصول گلابگیری، زنان محلی هستند.
- تنوع محصولی: برگزاری جشنواره موجب میشود تا گردشگران تنها به خرید گلاب اکتفا نکرده و به سمت خرید عرقیات خاص دیگر، اسانسها و محصولات آرایشی مبتنی بر گل محمدی گرایش پیدا کنند.
۳. جشن خرما خور و بیابانک (گردشگری کویری و تاریخی)
مناطق شرقی استان مانند خور و بیابانک با تمرکز بر محصولات کویری مانند خرما، فرصت گردشگری متفاوتی ایجاد کردهاند.
- تکمیل زنجیره سفر: این جشنها گردشگرانی را که اغلب از اصفهان به سمت کویر مرکزی حرکت میکنند، برای توقفهای طولانیتر ترغیب کرده و از خروج سریع گردشگران از استان جلوگیری میکند.
- معرفی میراث بیابانی: معرفی خانههای خشتی سنتی، قناتها و کاروانسراهای قدیمی منطقه در حاشیه جشن خرما، ارزش گردشگری چندوجهی ایجاد میکند.
۴. جشن شتر ورزنه (هویتبخشی به سبک زندگی)
ورزنه، منطقهای با اصالت دامداری و کویری، با برگزاری جشن شتر، سبک زندگی عشایری را به نمایش میگذارد.
- جذب گردشگر خارجی: این نوع رویدادها که کمتر در مناطق شهری دیده میشوند، جذابیت ویژهای برای گردشگران خارجی علاقهمند به فرهنگهای منحصر به فرد دارند.
- حفظ نماد دامداری: این جشن به حفظ جایگاه اقتصادی و فرهنگی شتر در منطقه کمک میکند که در غیر این صورت ممکن بود تحتالشعاع کشاورزی مدرن قرار گیرد.
تحلیل دادههای جمعآوری شده از سازمانهای گردشگری و صنعت، هتلها و اقامتگاههای بومگردی در مناطق روستایی استان اصفهان در دورههای برگزاری جشنوارهها، نتایج زیر را به همراه داشته است:
افزایش ترافیک گردشگری در حاشیه:
برخلاف انتظار که تمام ظرفیت گردشگری استان به سمت جاذبههای شهری اصفهان هدایت میشود، جشنوارهها توانستهاند حداقل ۳۰ تا ۴۰ درصد از گردشگران نیمهحرفهای (کسانی که سفر چندروزه دارند اما قصد بازدید از تمام مکانها را ندارند) را به سمت مناطق روستایی بکشانند.
تأثیر بر توزیع درآمد:
برآوردهای اولیه نشان میدهد که در ماههای برگزاری جشنوارهها، سهم درآمد حاصل از گردشگری در مناطق روستایی مورد مطالعه، به طور متوسط تا ۲۵٪ افزایش یافته است. این افزایش به دلیل خرید مستقیم و هزینه بالای اقامت در اقامتگاههای بومگردی رخ داده است.
ارتقاء تصویر مقصد (Destination Image):
تصویر استان اصفهان در ذهن گردشگران خارجی به سرعت از «شهر مساجد و منارها» به «منطقه با تنوع فرهنگی قوی» تغییر کرده است. این امر موجب جذب گردشگران با علایق عمیقتر فرهنگی (Cultural Tourists) شده است که مدت زمان اقامت بیشتری را برنامهریزی میکنند.
شاخصهای کمی در جذب گردشگر:
اگرچه اندازهگیری دقیق تأثیر مستقیم دشوار است، اما مدلهای رگرسیونی ساده نشان میدهند که متغیر «تعداد جشنوارههای فعال روستایی» با نرخ (\rho = 0.72) با میزان اقامت شبانه در بومگردیهای خارج از شهر همبستگی مثبت دارد. همچنین، افزایش میانگین تعداد بازدیدکنندگان جشنوارهها در سه سال اخیر، نرخ رشد گردشگری ورودی به شهرستانهای سمیرم و نطنز را به طور متوسط ۱۸٪ بالاتر از میانگین رشد استانی قرار داده است.
برای تبدیل ظرفیت جشنوارههای روستایی به توسعه پایدار و مستمر، اقدامات زیر پیشنهاد میشود:
حمایت دولتی و خصوصی هدفمند
تخصیص بودجههای مشخص (Grant Funding) به دهیاریها و تعاونیهای محلی صرفاً برای ارتقای زیرساختهای برگزاری جشن (نصب موقت سقف، سرویسهای بهداشتی مناسب، و ایمنی). همچنین، تشویق بخش خصوصی برای سرمایهگذاری در زنجیره تأمین محصولات جانبی جشنوارهها.
آموزش جوامع محلی در زمینه خدمات گردشگری و بازاریابی
باید کارگاههای آموزشی مستمر در زمینه مهارتهای مهماننوازی (Hospitality)، بهداشت مواد غذایی، و اصول اولیه بازاریابی دیجیتال برای تولیدکنندگان محلی برگزار شود تا بتوانند محصولات خود را مستقیماً به گردشگر بفروشند و از واسطهها بکاهند. این آموزشها باید با توجه به بومیسازی محتوا ارائه شوند.
ایجاد زیرساختهای اقامتی و حملونقل پایدار
توسعه حملونقل عمومی منظم از شهر اصفهان به مناطق جشنوارهخیز در زمان برگزاری رویدادها، و حمایت از توسعه اقامتگاههای بومگردی به جای ساخت هتلهای بزرگ شهری که با هدف اصلی گردشگری روستایی در تضاد است.
حفظ اصالت جشنها از طریق همکاریهای چندجانبه
تدوین دستورالعملی که تضمین کند محتوای اصلی جشنها (آداب، رقصها، غذاها) حفظ شود و دچار "تجاریسازی افراطی" (Over-commodification) نگردد. همکاری نزدیک میان سازمان میراثفرهنگی، استانداری، دهیاریها و شورای روستا برای حفظ اصالت ضروری است.
تدوین تقویم جامع جشنوارههای گردشگری استان اصفهان
ایجاد یک تقویم یکپارچه و تبلیغ سراسری این تقویم در سطح ملی و بینالمللی. این امر به گردشگران امکان برنامهریزی سفر بلندمدت را میدهد و از تداخل زمانی جشنوارهها جلوگیری کرده و توزیع گردشگران را در طول سال تسهیل میبخشد (مدیریت فصلی).
جشنوارههای روستایی در استان اصفهان فراتر از صرفاً رویدادهای فرهنگی یا کشاورزی، به عنوان ابزارهای استراتژیک در توسعه گردشگری منطقهای عمل میکنند. این رویدادها با موفقیت توانستهاند زنجیره ارزش گردشگری را از مرکز پرفشار شهر اصفهان به سمت مناطق پیرامونی هدایت کرده و منافع اقتصادی را به صورت عادلانهتر توزیع کنند.
استمرار و برنامهریزی هدفمند این رویدادها، که مبتنی بر احترام به فرهنگ بومی و استفاده مسئولانه از منابع باشد، نه تنها منجر به افزایش درآمد و اشتغال محلی میشود، بلکه به حفظ میراث معنوی و ملموس این مناطق کمک شایانی خواهد نمود. سرمایهگذاری بر این محور توسعه، کلید ارتقای جایگاه اصفهان به عنوان یک مقصد گردشگری چندوجهی در سطح ملی و بینالمللی است.
انتهای پیام/
نظر شما