به گزارش میراث آریا، برزو خالدی کارشناس میراث فرهنگی، در یادداشتی در خصوص برکه سنگی لافت در استان هرمزگان نوشت: استان هرمزگان با اقلیم گرم و نیمهخشک خود، همواره با محدودیت منابع آب مواجه بوده است. در چنین شرایطی، مردمان این منطقه توانستند با خرد جمعی، دانش تجربی و شناخت دقیق اقلیم، سامانههایی پیچیده و هوشمند برای جمعآوری، ذخیره و توزیع آب ایجاد کنند که نیازهای عملی جامعه را تأمین کرده و همزمان با ویژگیهای طبیعی محیط هماهنگ باشد. یکی از شاخصترین نمونههای این تجربه، «برکه سنگی لافت» یا «برکه گپ» است؛ سازهای تاریخی-فرهنگی که قرنها تأمینکننده آب شهر لافت بوده و بازتاب مهارت مهندسی، هوش فضایی و مشارکت اجتماعی مردم جنوب ایران محسوب میشود.
برکه در دل صخرههای دامنهای شیبدار قرار گرفته است تا روانابهای باران به سمت مخزن هدایت شوند. اما موقعیت و طراحی مسیر آب، حاصل انتخاب تصادفی نیست؛ سازندگان با دانش مکانی و تجربه عملی خود، مسیر ورود آب به حوضچه پیشورودی را طوری طراحی کردهاند که ذرات و رسوبات سنگین پیش از رسیدن به مخزن اصلی جدا شوند. سپس آب از مسیر دستکنده و مهندسیشدهای عبور کرده و در مخزن ذخیره میشود. این طراحی، نمونهای از هماهنگی دقیق سازه با فرآیندهای طبیعی و درک علمی هیدرولوژی محلی است. امروزه میتوان آن را نوعی GIS تجربی سنتی نامید، جایی که هوش مکانی و مهارت فضایی سازندگان بدون ابزار مدرن، حداکثر بهرهوری از منابع محدود آب را ممکن میکرد.
ارزش برکه فراتر از مهندسی و عملکرد فنی آن است. این سازه محصول خرد جمعی و همکاری اجتماعی بود؛ هر خانواده سهمی در تمیز کردن، تعمیر و نگهداری داشت و آب به عنوان کالایی مشترک محور زندگی اجتماعی و فرهنگی شهر به شمار میرفت. تقسیم عادلانه آب و نظم بهرهبرداری، نشانه احترام مردم به منابع طبیعی و ارزشهای اخلاقی و اجتماعی آنهاست. برکه نه فقط یک سازه فنی، بلکه نمادی زنده از تعامل انسان با محیط و فرهنگ مشارکتی در مدیریت منابع محدود است.
از منظر تاریخی، برکه لافت دارای اهمیت ویژهای است. شواهد محلی نشان میدهد که ساخت اولیه مخزن ممکن است به دوران صفوی یا افشاری بازگردد و سقف گنبدی توسط معماران محلی در نیمه قرن بیستم تکمیل شده است. پلان دقیق، گنبد، دربهای برداشت آب و هماهنگی کامل با شیب زمین و منظر طبیعی، نشان از مهارت معماری، حس فضایی و هوش مکانی سازندگان دارد. این ترکیب توانسته هم عملکرد فنی و هم پایداری محیطی و منظر بصری را تضمین کند و هم تجربهای فرهنگی- اجتماعی از بهرهبرداری از منابع مشترک ایجاد کند.
برکه سنگی لافت همچنین نمایانگر تلفیقی از مهندسی عملی و خرد بومی است؛ محصولی که با مصالح سادهای مانند سنگ، سیمان و آجر ساخته شده و با دانش محیطی، مهارت فضایی و حس مسئولیت اجتماعی شکل گرفته است. احترام به آب، تقسیم عادلانه منابع و مشارکت جمعی، از مولفههای ناملموس این میراث است که ارزش آن را فراتر از یک سازه فنی برده و به یک عنصر هویتبخش اجتماعی و فرهنگی تبدیل کرده است.
امروزه برکه لافت نه تنها یک اثر تاریخی و مهندسی برجسته است، بلکه الگویی الهامبخش برای مدیریت پایدار منابع آب در شرایط بحران اقلیمی و طراحی معماری بومی و فضایی محسوب میشود. این سازه یادآور آن است که با شناخت محیط، درک دقیق اقلیم و همکاری جمعی، میتوان سامانههایی کارآمد، پایدار و فرهنگی ساخت که نیازهای انسانی و ارزشهای اجتماعی را همزمان پاسخ دهند. مطالعه و حفاظت از این میراث، میتواند راهگشای طراحی سامانههای مدرن، ارتقای آگاهی محیطی و بازسازی ارزشهای اجتماعی در مدیریت منابع آب در مناطق خشک امروز باشد.
انتهای پیام/
نظر شما