صنعت گردشگری در جهان امروز بهعنوان یکی از پویاترین و اثرگذارترین بخشهای اقتصادی و فرهنگی شناخته میشود؛ صنعتی که نهتنها در ایجاد اشتغال و درآمد نقشآفرین است، بلکه بهعنوان ابزاری مؤثر برای تبادل فرهنگی، تقویت هویت ملی و توسعه منطقهای عمل میکند. با این حال، آنچه گردشگری را از بسیاری از صنایع دیگر متمایز میسازد، ماهیت کاملاً خدماتمحور آن است؛ ماهیتی که سبب میشود کیفیت نهایی محصول گردشگری، بیش از هر عامل دیگری، به کیفیت نیروی انسانی وابسته باشد. در چنین بستری، آموزش منابع انسانی به زیربنای اصلی ارتقای کیفیت، رضایت گردشگر و پایداری این صنعت تبدیل میشود.
برخلاف صنایع تولیدی که ماشینآلات، فناوری و مواد اولیه نقش تعیینکنندهای در کیفیت محصول دارند، در گردشگری این انسانها هستند که تجربه را میسازند. از نخستین تماس گردشگر با یک مقصد، تا لحظه خروج و حتی خاطرهای که پس از سفر در ذهن او باقی میماند، همه و همه تحت تأثیر رفتار، دانش، مهارت و نگرش نیروی انسانی قرار دارد. راهنمای گردشگری، کارمند هتل، متصدی پذیرش، راننده، مدیر تور و حتی فروشنده صنایعدستی، هر یک بهنوعی سفیر مقصد محسوب میشوند. اگر این سفیران آموزشدیده، آگاه و حرفهای باشند، تصویر مثبتی از مقصد شکل میگیرد؛ در غیر این صورت، کوچکترین ضعف میتواند به نارضایتی گردشگر و آسیب به اعتبار مقصد منجر شود.
آموزش در صنعت گردشگری تنها به انتقال دانش نظری محدود نمیشود، بلکه فرآیندی چندبعدی است که مهارتهای ارتباطی، رفتاری، فنی و فرهنگی را در بر میگیرد. آشنایی با زبانهای خارجی، شناخت فرهنگها و آداب ملل مختلف، مدیریت تعارض و بحران، اصول میزبانی حرفهای، کار با فناوریهای نوین، سواد دیجیتال و حتی آموزشهای مرتبط با محیطزیست و گردشگری مسئولانه، همگی از مؤلفههای ضروری آموزش نیروی انسانی در این صنعت به شمار میآیند. گردشگری صنعتی است که در آن، رفتار حرفهای گاه بیش از امکانات فیزیکی و زیرساختی، در جلب رضایت گردشگر نقش دارد.
از سوی دیگر، آموزش منابع انسانی موتور محرک توسعه پایدار گردشگری است. توسعهای که تنها به افزایش تعداد گردشگران یا درآمد کوتاهمدت محدود نمیشود، بلکه به حفظ منابع طبیعی، صیانت از میراث فرهنگی و بهبود کیفیت زندگی جوامع میزبان میاندیشد. نیروی انسانی آموزشدیده میداند چگونه میان منافع اقتصادی و حفاظت از محیطزیست توازن برقرار کند، چگونه با احترام به فرهنگ محلی عمل نماید و چگونه گردشگر را به تجربهای مسئولانه و آگاهانه هدایت کند. در این چارچوب، آموزش نهتنها به نفع گردشگر، بلکه به سود جامعه میزبان و آینده مقصد خواهد بود.
نقش آموزش در افزایش رقابتپذیری مقاصد گردشگری نیز انکارناپذیر است. در بازار جهانی گردشگری، مقاصد بسیاری با جاذبههای طبیعی و تاریخی مشابه در حال رقابتاند. آنچه یک مقصد را متمایز میکند، کیفیت تجربهای است که به گردشگر ارائه میدهد. آموزش مداوم نیروی انسانی میتواند سطح رضایت گردشگران داخلی و خارجی را افزایش دهد، نرخ بازگشت و وفاداری گردشگران را بالا ببرد و تصویر برند مقصد را در بازارهای هدف تقویت کند. این امر در نهایت به افزایش درآمد، رونق کسبوکارهای محلی و ایجاد فرصتهای شغلی پایدار، بهویژه در مناطق کمتر برخوردار، منجر میشود.
با وجود این اهمیت راهبردی، نظام آموزش گردشگری در ایران با چالشهایی جدی مواجه است. یکی از مهمترین این چالشها، فاصله میان آموزشهای دانشگاهی و نیازهای واقعی بازار کار است. بسیاری از فارغالتحصیلان رشتههای گردشگری، بدون مهارتهای عملی و کاربردی وارد بازار میشوند و برای تطبیق با محیط واقعی کار، نیازمند آموزشهای مجدد هستند. از سوی دیگر، بخش خصوصی نیز در بسیاری موارد، آموزش مستمر کارکنان را بهعنوان هزینهای اضافی تلقی میکند، نه سرمایهگذاری بلندمدت.
تحول در این وضعیت، نیازمند بازنگری جدی در سیاستهای آموزشی است. ایجاد مراکز آموزش کاربردی در هتلها، دفاتر خدمات مسافرتی و مقاصد گردشگری، طراحی دورههای مهارتمحور بر اساس نیازهای روز بازار، استانداردسازی آموزشها و تقویت همکاری میان دانشگاهها، نهادهای دولتی و بخش خصوصی، از جمله راهکارهایی است که میتواند شکاف موجود را کاهش دهد. همچنین، بهرهگیری از فناوریهای نوین آموزشی، مانند آموزشهای آنلاین، شبیهسازیهای مجازی و کارگاههای عملی، میتواند دسترسی گستردهتر و اثربخشتری به آموزش فراهم آورد.
در نهایت، باید تأکید کرد که نگاه به نیروی انسانی در صنعت گردشگری باید از «کارمند» به «سرمایه انسانی» تغییر یابد. نیروی انسانی آموزشدیده، نهتنها مجری خدمات، بلکه حامل فرهنگ، هویت و تصویر بینالمللی کشور است. آموزش حرفهای و هدفمند در گردشگری، هزینهای مصرفی نیست، بلکه سرمایهگذاریای هوشمندانه برای آیندهای پایدار، رقابتی و باکیفیت محسوب میشود. تجربه کشورهای موفق در عرصه گردشگری جهانی نشان میدهد که پیش از توسعه زیرساختها، بر توانمندسازی انسانها تمرکز کردهاند. ایران نیز با توجه به ظرفیتهای بیبدیل تاریخی، فرهنگی و طبیعی خود، اگر آموزش منابع انسانی را در اولویت قرار دهد، میتواند جایگاه شایستهتری در بازار جهانی گردشگری به دست آورد و مسیر توسعهای متوازن و پایدار را طی کند.
دکتر اسماعیل خاکسار شهمیرزادی، پژوهشگر حوزه گردشگری
انتهای پیام/
نظر شما