به گزارش میراث‌آریا به نقل از روابط‌عمومی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری، علی اشرف صادقی زبانشناس و عضو پیوستهٔ فرهنگستان زبان و ادب فارسی که روز گذشته 4 اسفندماه در مراسم گرامیداشت روز جهانی زبان مادری سخن می‌گفت با اشاره به چگونگی شکل‌گیری زبان فارسی در فارس، پایتخت هخامنشیان و گسترش آن به سراسر ایران تصریح کرد: «زبان فارسی به مرور طی سالیان به گستره کشور رسید به نحوی که هم‌اکنون زبان ملی ایران است.»
او با اشاره به رواج زبان‌های مادری در بین اقوام مختلف ایران گفت: «زبان فارسی در کنار زبان‌های مادری به مرور با رنگ و بوی محلی در بین اقوام مختلف رواج یافت.»
صادقی با بیان اینکه زبان‌های محلی نظیر کردی، لری، ترکی‌و ... در بین اقوام ایرانی رواج دارند و نویسندگان و شعرا آثار خود را به آن زبان‌ها می‌گویند خاطرنشان کرد: «اما تمامی مردم ایران زبان فارسی را زبان رسمی خود می‌دانند.»
عضو پیوستهٔ فرهنگستان زبان و ادب فارسی در پایان تأکید کرد: «زبان مادری از هر منشأیی که باشد برای ایرانیان محترم است و وجود اقوام موجب تنوع‌فرهنگی برای ایرانیان است و باید به آنها به دیده احترام نگریست.»
زبان مادری و تنوع‌فرهنگی
در ادامه این مراسم جهاندوست سبزعلی‌پور زبانشناس به بیان کلیاتی در خصوص موضوع «زبان مادری و تنوع‌فرهنگی » پرداخت و گفت: «منظور از زبان مادری زبانی است که هر فرد از کودکی برای اولین بار با آن آشنا می‌شود و در واقع زبان تفکر کودکانه است.»
او زبان مادری را زبانی دانست که کودک از طریق آن با دنیا ارتباط برقرار می‌کند و خاطرنشان ساخت: «زبان مادری زمانی معنا پیدا می‌کند که شخص با چند زبان آشنا باشد.»
وی با اشاره به مقولات ترس، فاصله و اقلیت در حوزه زبان مادری گفت: «کودک دنیا را از طریق زبان مادری می‌شناسد و مسائل را مقوله‌بندی می‌کند.»
این زبانشناس، تنوع‌فرهنگی، دوگانگی و چند‌گانگی‌های فرهنگی را مقوله‌هایی خواند که بین دو فرد و دو یا چند قوم وجود دارد و تصریح کرد: «عاملی که تنوع فرهنگی را تحت تأثیر قرار داده نظام‌های سیاسی و سرمایه‌داری هستند که برای رسیدن به اهداف خود مردم را هم‌نیاز می‌کنند تا کالاهای خود را بفروشند، زمانی که مردم هم‌نیاز شوند خواستار موسیقی، خوراک، پوشاک و ... یکسان هستند و اینجاست که در کنار از بین رفتن تنوع‌فرهنگی تنوع‌زبانی نیز از میان می‌رود.»
صادقی در ادامه با بیان اینکه زبان مقوله‌ای تغییرپذیر است و هیچ فرد و نهادی نمی‌تواند جلوی تغییر زبان را به مرور زمان بگیرد مگر اینکه با مدیریت زمان این تغییر را کند یا تند کند خاطرنشان ساخت: «در جوامعی که زبان مادری از میان می‌رود خرده فرهنگ‌ها، موسیقی، خوراک، پوشاک، آیین‌ها و ... از میان می‌روند.»
او با اشاره به اهمیت زبان در عصر امروز تصریح کرد: «اهمیت زبان به اندازه‌ای زیاد است که فیلسوفان نیز بر آن تأکید دارند و ارزش زبان را به قدری می‌دانندکه فلسفه بدون آن بی‌معنی است.»
این زبانشناس در پایان تأکید کرد: «زبان جهان ما را ساخته و آنهایی که زبان مشترک دارند جهان مشترک دارند و اگر به زبان اشخاص دست یابیم جهان آنها هم برایمان دست‌یافتنی می‌شود.»
روز جهانی زبان مادری و زبان‌های در خطر ایران
در ادامه مرضیه صناعتی زبانشناس و مدیر تحصیلات تکمیلی پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری، با اشاره به نامگذاری روز زبان مادری توسط یونسکو در سال 2000، سوم اسفند ماه مصادف با 21 فوریه را روز زبان مادری خواند که هدف از این نامگذاری پیشگیری از بحران نابودی زبان‌ها و ناپدیدشدن فرهنگ‌ها است که در آن مراسم خاصی نظیر همایش‌ها و جشن‌ها برگزار می‌شود.
او افزود: «هر سال یونسکو یک شعار برای روز زبان مادری انتخاب می‌کند که شعار امسال «ترویج چندزبانگی جهت مشارکت در آموزش» است.»
صناعتی در ادامه با اشاره به اقدامات صورت‌گرفته توسط پژوهشکده زبان‌شناسی، کتیبه‌ها و متون در گروه زبان و گویش رایج، بیش از یک دهه برگزاری همایش یا نشست تخصصی در 21 فوریه، اولویت‌دهی به طرح‌های پژوهشی برای ثبت و ضبط داده‌های گویشی ایران، انجام طرح پژوهشی، چاپ کتاب و مقاله، انتشار مجله (گویش‌پژوهی)، تدوین واژه‌های گویشی، پرداختن به میراث ناملموس و ثبت ملی بیش از 20 زبان و گویش، انجام طرح ملی «اطلس زبانی ایران »، انجام طرح ملی «زبان‌های در خطر ایران» را از اقدامات این مرکز خواند.
این زبانشناس عوامل کلی موثر بر تهدید زبان‌های محلی را مهاجرت و ترک روستا در اثر حوادث و بلایای طبیعی، صنعتی شدن و ...، محدود شدن حوزه کاربرد زبان و تعداد گویشور در جامعه، خانواده و بین نسل‌ها، قطع انتقال زنجیره زبان مادی به نسل بعد، اعتبار اجتماعی زبان، فشار والدین به کودکان برای یادگیری و تسلط زبان معیار، استفاده از زبان فارسی در محیط‌های آموزشی به عنوان زبان آموزش و رسانه‌های جمعی اعلام کرد.
معرفی اطلس زبانی استان سمنان
سلیمه زمانی دانشجوی دکتری زبان‌شناسی نیز در ادامه به معرفی اطلس زبانی استان سمنان پرداخت و این استان را جزیره لهجه و زبان‌ها خواند.
او به گزیده پژوهش‌ها و پایان‌نامه‌های صورت‌گرفته در حوزه گونه‌های زبانی استان سمنان اشاره کرد و گفت: «اطلس زبانی سمنان بخشی از اطلس ملی زبانی ایران است که در پژوهشکده زبان‌شناسی، کتیبه‌ها و متون انجام شده و هسته اولیه آن پروژه فرهنگساز است.»
این پژوهشگر با بیان اینکه طرح زبانی استان سمنان در خرداد ماه سال 1397 آغاز و در دی ماه سال 1398 پایان یافت، هدف این طرح را شناسایی، مستند‌سازی و تکمیل گردآوری زبان‌ها و گویش‌های محلی استان سمنان برای تهیه اطلس زبانی و ترسیم نقشه‌های زبانی رایانه‌ای اعلام کرد.
او افزود: «حدود 300 فایل صوتی از استان سمنان بدون شناسنامه و اطلاعات آبادی‌ها مصاحبه‌های سال 1379و 1380در 4 پوشه سمنان، دامغان، گویش‌های محلی و شاهرود گردآوری شده است.»
اطلس زبانی ایران، ابزاری کارآمد در مطالعات گویشی
فریار اخلاقی مدیر گروه زبان و گویش پژوهشکده زبان‌شناسی، کتیبه‌ها و متون در ادامه به تشریح موضوعات مطالعه گویشی، اطلس‌های زبانی شامل اطلس‌های سنتی و اطلس‌های رایانه‌ای (پویا) و طرح اطلس‌زبانی ایران پرداخت و گفت: «اطلس زبانی ایران از گذشته تا امروز در سه فاز انجام شده است.»
مدیر پروژه اطلس‌زبانی ایران، افزود: «طرح ملی اطلس زبانی ایران طرح کلان در دست انجام گروه زبان و گویش رایج است و در این طرح از هر آبادی بیش از 10خانوار کشور یک نمونه گویشی از طریق مصاحبه زبانی و ضبط صدای گویشور گردآوری می‌شود.»
این زبانشناس در ادامه به مطالعات صرفی و نحوی گویش‌ها پرداخت و با طرح این پرسش که آیا داده‌های اطلس زبانی ایران برای انجام مطالعات نحوی و صرفی مناسب هستند یا خیر ادامه داد: «هر چند داده‌های اطلس‌زبانی ایران هم از معایب داده‌های گردآوری شده بر اساس پرسشنامه مبری نیست اما در اطلس زبانی ایران، کثرت مصاحبه‌های انجام شده این ضعف را تا حدود زیادی پوشش داده است و زمانی که گردآوری داده در سطح وسیع انجام شده باشد، بستر مناسب برای مطالعات صرفی نحوی گویش‌ها فراهم است.»
او در ادامه به تشریح موارد بررسی صرفی‌نحوی گویش‌های جغرافیایی زبان فارسی، تنوع زبانی پنجره‌ای به سوی تحولات در زمانی زبان، تنوع گونه‌های جغرافیایی زبان فارسی در ایران، کاربرد فعل‌های رفتن، شدن (و بودن) پرداخت.
اخلاقی در تشریح روش انجام پژوهش در این پروژه گفت: «در پرسشنامه اطلس زبانی ایران ده جمله وجود دارد که می‌توان برای سنجش کاربرد فعل‌های رفتن و شدن از آنها استفاده کرد، برای انجام این پژوهش نمونه‌گیری از گونه‌های فارسی محلی موجود در اطلس به‌صورت تصادفی بوده است و سعی شده جهات نشان دادن تنوع از چند استان نمونه آورده شود.»
رئیس گروه زبان و گویش پژوهشکده زبان‌شناسی، کتیبه‌ها و متون، در ادامه با تشریح برخی از نمونه‌‌ها افزود: «به دلیل محدودیت وقت به نمونه‌های فارسی محلی چهار استان خراسان، اصفهان، قم و کرمان اکتفا شده است.»
در حاشیه برگزاری این مراسم نماهنگی از زندگی حرفه‌ای زنده‌یاد علی‌اکبر عالمی که قرار بود امسال در مراسم گرامیداشت روز جهانی زبان مادری سخن بگوید پخش شد.
انتهای پیام/
