میراث‌آریا: پاسداشتی از شب یلدا به عنوان یکی از شب  های کهن ایرانیان باستان که یک دقیقه بلندتر از سایر شب ها است، از قرن ها پیش در ایران رواج داشته است و در کنار شب عید نوروز و چهارشنبه سوری یکی از مهم ترین شب های سال به شمار می‌رود.

اما امسال تقارن این شب که به عنوان شب کهن ایرانیان و تحکیم بنیان خانواده نام‌گذاری شده است، با ولادت حضرت فاطمه زهرا (س) و روز مادر، این نام‌گذاری را بیش از پیش تقویت کرده و تاکید فراوانی بر کنار هم بودن خانواده‌ها با حضور عضو اصلی آنها که مادر و ستون خانواده است، دارد.

جایگاه نام یلدا در تمدن ایران

واژه «یلدا» به معنای «زایش زادروز» و تولد است. شب یلدا در تقویم ایرانیان باستان از سال ۵۰۲ پیش از میلاد ثبت شده است و ایرانیان باستان با این باور که فردای شب یلدا با دمیدن خورشید، روزها بلندتر شده و تابش نور خورشید بیشتر می شود، آخر پاییز و اول زمستان را شب زایش مهر یا زایش خورشید نامیده و جشن بزرگی برپا می‌کنند.

شب چله به چه معناست؟

واژه شب چله یا شب چله کلان نیز نام‌های دیگر شب یلدا است. به این معنی که چهل روز اول زمستان را «چله بزرگ» و بیست روز بعد از آن را «چله کوچک» می نامند.  

ثبت جهانی یلدا در کدام کشورها است؟

در سال ۱۴۰۱ پرونده ثبت جهانی یلدا به صورت پرونده چند ملیتی با مشارکت کشور افغانستان به یونسکو برای ثبت در فهرست جهانی سال ۲۰۲۲ پیشنهاد شد و با موافقت اعضای این کمیته در فهرست جهانی یونسکو به نام ایران و افغانستان ثبت شد.

رسوم افغانستان برای شب یلدا

از دو سال پیش رسم شب یلدا بین ایران و افغانستان مشترک شد و به همین سبب در افغانستان، بخش‌هایی از پاکستان و شمال هند و کشمیر به شب یلدا چله کلان می‌گویند. درست است که این شب در افغانستان ثبت جهانی شده است اما از قدیم در تاجیکستان و ازبکستان نیز شب یلدا را جشن می‌گرفتند.

مردم افغانستان در این شب، سفره‌ای رنگارنگ از میوه‌های پاییزی و زمستانی و غذا پهن کرده و چراغی در سفره روشن می‌کنند و در کنار آوازخوانی، قصه‌خوانی، شعرخوانی یلدا را جشن می‌گیرند.  

باور مردمان این خطه بر این است که در شب یلدا عمر سیاهی به پایان می‌رسد و روزهای طولانی همراه با نور و روشنی از راه می رسد.

واژه یلدا ریشه در نام مادر دارد

همانطور که می‌دانید یل در فرهنگ فارسی به معنای قوی و سترگ است و «دا» نیز به معنای مادر است. به این ترتیب، یلدا به معنای مادر قوی و توانمند است که می‌تواند فرزند قوی آفرینش کند.

وجه اشتراک «یلدا» و «مادر» نیز در زایندگی آنها است و اگر بخواهیم نتیجه بگیریم عمر شب یلدا، زایش نور و خورشید است و حاصل عمر زن ایرانی و فرزند رشید ایرانی است و هر دو امید را نوید می‌دهند.

تقارن یلدا با ولادت حضرت فاطمه زهرا (س)

حضرت فاطمه زهرا (س) نمونه ای کامل از بهترین مادر، همسر و زن در عالم است. زندگی و سیره ایشان آموزنده و الگوی منحصر به فردی برای تمام عالمیان است.

بعد از فوت حضرت خدیجه(س)، حضرت فاطمه زهرا (س) در جنگ‌ها مونس پیامبر (ص) بوده و در غم‌هایی که در سختی‌ها، گرفتاری‌ها و مشکلات بر تن پیامبر (ص) می‌نشست، همدم و یاور پیامبر بودند.

ایشان همیشه یار و همدم پدر خود بود و در تمام مصائب و مشکلات مرهم دردهایش می‌شد. پیامبراسلام ( ص) به حضرت فاطمه زهرا (س) لقب ام‌ابیها به معنای مادر پدر داده است، یعنی زنی که برای پدرش همچون مادر بوده است.

امسال بیستم جمادی الثانی مقارن شده با دومین روز از زمستان و امسال ایرانیان تقارن روز مادر را با شب یلدا به صورت ویژه تری جشن می گیرند.

اهمیت خانواده در شب یلدا

در این شب رسم ایرانی‌ها بر این است که همه اعضای یک خانواده در منزل بزرگترها دور هم جمع شده و علاوه بر دید و بازدید و به عبارتی صله رحم، این شب را به سر کنند.

رسمی که بنیان و اساس آن دورهمی و در کنار یکدیگر بودن و باخبر شدن از حال و احوال هم است و در همه مناسبت های یلدا نوروز و چهارشنبه سوری نیز مصداق دارد.

رسم و رسوم ایرانی‌ها برای شب یلدا

ایرانی ها در این شب بنا به خطه ای که در آن زندگی می کنند رسم و رسوم خاصی دارند. به این شکل که بزرگترهای فامیل سفره هایی متشکل از غذا (سبزی پلو ماهی)، تنقلات، آجیل و میوه هایی چون کدوحلوایی، انار، خرمالو، هندوانه، لبو و ... پهن می کردند.

اما در برخی خانواده ها به دلیل کهولت سن بزرگترها، اعضای دیگر خانواده هر کدام بسته به سلیقه خود کیک دسر و یا غذا و تنقلاتی آماده کرده و با خود به منزل بزرگترها می برند تا به هر نحوی که شده این شب را در کنار هم بگذرانند.

رسوم سایر شهرهای ایران در شب یلدا

در اصفهان فامیل و بستگان به خانه پدربزرگ‌ها یا مادربزرگ‌ها می‌روند و دور هم پای کرسی جمع می‌شوند.

تازه‌دامادها با هدیه یا خوانچه به خانه عروس می‌روند. آجیل شب یلدا، کشمش، گردو، بادام، قیسی، برگه زردآلو یا برگه گلابی، جوزقند و انجیر و خرما است. غذای شب چله (یلدا) چنانچه مقدور باشد، پلو ماهی و در غیر این صورت یکی از غذاهای محلی: مانند کوفته، گندی، دلمه، چرب و شیرین است.

مردم شیراز سفره ای از مرکبات و هندوانه برای سردمزاج‌ها و خرما و رنگینک برای گرم‌مزاج‌ها پهن می‌کنند.  

در کردستان نیز شب یلدا را با نام «شو چله» نام می‌برند و در سنندج از قدیم اکثر خانه‌ها دلمه و نان سنگک برای پذیرایی از مهمان‌ها آماده می‌کنند.

انتهای پیام/