دستکند زیرزمینی ۴ طبقه روستای موغان در تاریخ ۱۹ دی ماه سال ۹۵ در زیر تپه مشرف به این روستا کشف شد. دستکنده به گونه‌ای از معماری اطلاق می‌شود که در آن به‌منظور خلق فضای معماری، از فرآیند کاهش فضا استفاده می‌شود. به عبارت دیگر برخلاف آنچه در معماری معمول از روی هم قرار دادن مصالح می‌توان به فضای مورد نیاز دست پیدا کرد، در معماری دستکند این فضاها نتیجه کندن بخش‌های از یک توده و حجم‌پر است به‌همین دلیل خلق این اثر، معماری کاست نام گرفته و در متون علم معماری به زبان لاتین Troglodytic Architecture خوانده می‌شود.
در شهر فریدن و به خصوص روستاهای آن به خاطر شرایط فراهم شده به وسیله بستر خاک و زمین موجود، دستکنده‌ها به وفور یافت می‌شوند و معمولا هر طایفه دارای یک دستکَند بوده است. اسناد معتبر مبنی بر قدمت این آثار وجود ندارد اما براساس کاوش‌ها و نظر باستان شناسان قدمت این آثار تا دوره صفویه هم می‌رسد.
تاکنون در سطح شهرستان فریدن حدود ۵۰۰ دستکند شناسایی شده است. از این تعداد چهار دستکند منحصربه‌فرد هستند که عبارت‌اند از دستکند شهر دامنه، دستکند روستای موغان، دستکند روستای قوهک و دستکند روستای سواران.
دستکند روستای موغان در نزدیکی رودخانه پلاسجان و در داخل روستای موغان واقع شده است. روستای موغان در بیست کیلومتری مرکز فریدن و ۱۴۰ کیلومتری غرب اصفهان واقع شده است.
معماری طبقاتی دستکند
از جمله مهم‌ترین دلایل شاخص بودن این مکان، معماری طبقاتی آن است. به نحوی که این دستکند در ۴ طبقه بنا شده و ۹ ورودی دارد که تاکنون ۴ ورودی آن مورد شناسایی دقیق قرار گرفته است. تهویه هوای این چهار طبقه، به وسیله یک چاه تهویه انجام می‌شود که از هر چهار طبقه عبور می‌کند.
این شهر زیرزمینی دارای ۹ ورودی است، ورودی که برای مسافران و بازدیدکنندگان در نظر گرفته شده است از طبقه دوم شروع می‌شود، از پله‌های ورودی که پایین برویم، راهرویی با دهانه باریک سمت چپ نیز دیده می‌شود و راه کمی مار پیچ می‌شود تا به راهرو طبقه دوم که فضا روشن‌تر است می‌رسد.
داخل راهرو طبقه دوم آخوره‌ها نمایان می‌شود، در مرکز این راهرو چاهی عمیق وجود دارد که برای تامین آب شرب ساکنان و احشامشان بکار می‌رفته است.
همچنین در همین بخش از راهرو طبقه دوم، پلکانی وجود دارد که بینندگان را به طبقه سوم هدایت می‌کند، در میان این راهرو، چاه تهویه هوا قرار گرفته که نشان از توانمندی معماران سنتی و چیره دست آن زمان دارد.
در سمت راست انتهای سالن طبقه دوم اتاقکی قرار دارد که وقتی وارد آن می‌شویم، در انتهای اتاق حفره‌ای را مشاهده می‌کنیم که بر اساس گفته‌ها، با دست کنده‌های مجاور در ارتباط است.
با گذر از این یک راهروی باریک، طبقه سوم را مشاهده می‌کنیم که سقفش نسبت به دیگر طبقات تفاوت دارد، به گونه‌ای که سقف این طبقه، محکم‌تر از سقف دیگر طبقات است، انتهای این طبقه نیز یک چاه آب وجود دارد، همچنین در دیوارهای این طبقه غرفه کوچکی برای نگهداری سلاح و عدوات تعبیه شده است.
انتهای راهروی طبقه دوم که نسبت به دیگر طبقات بزرگ‌تر است، پله‌های کوچکی وجود دارد که بیننده را به طبقه اول راهنمایی می‌کند، در این طبقه شاهد یکی دیگر از ورودی‌های ۹ گانه این دستکند زیر زمینی هستیم و سپس با گذر از ورودی، جایگاهی برای استراحت ساکنان مشاهده می‌شود.
معماری این طبقه نیز شبیه دیگر طبقات است، اما نسبت به دیگر طبقه‌ها اتاقک‌های محورهای چپ و راست آن کمی بیشتر است. میان این طبقه راهرویی وجود دارد که به طبقه چهارم راه دارد.
این دستکند زیر زمینی که مساحت بیش از ۳۰۰۰ متر را به خود اختصاص داده است، در گذشته برای مقابله با بلایای طبیعی و همچنین هجوم دشمنان و حمله حیوانات درنده ساخته شده است. با توجه به شرایط اقلیمی شهرستان فریدن که زمستان‌های بسیار سرد دارد، وجود این دستکندها برای حفظ جان سازنده‌های دستکندها و احشام آ‌نها ضروری بوده است.
از دیگر ویژگی‌های این دستکند زیرزمینی، وجود تابستان خنک و زمستان گرم در محیط آن است. با توجه به احداث این دستکند در عمق زمین، دمای هوای آن همواره در حدود 18درجه است، لذا در ادوار مختلف به ویژه در زمستان نیاز به سوخت برای گرما نداشته است.
* گزارش از زهرا گرامی، مدیر روابط‌عمومی اداره میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی شهرستان فریدن
انتهای پیام/
