مراسم آیینی جشن شکرگزاری خرمن گیلان هرساله به صورت فصلی و پس از پایان برداشت آخرین محصول زراعی که شامل برنج و گندم است برگزار می‌شود. وجه تسمیه نام‌گذاری این مراسم به نام «جشن خرمن» به علت زمان برگزاری آن در پایان سال زراعی بوده و برای شکرگزاری از پروردگار متعال به خاطر یک سال زراعی پر خیر و برکت برگزار می‌شود. این مراسم در گذشته در اکثر مناطق و شهرستان‌های استان گیلان برقرار بوده و در مناطق جلگه‌ای به پایان فصل برداشت برنج و در ارتفاعات به پایان فصل برداشت گندم اختصاص داشت با این تفاوت که مراسم شکرگزاری خرمن در روستاهای جلگه‌ای نیز برگزار می‌شده است.
پس از برداشت محصول و خرمن، صاحب خرمن با قربانی کردن بز و یا گوسفند، مهمانی و غذایی تدارک دیده و یاری‌گران کشتزار خود را به نهار فرا می‌خواند. این افراد با چهارپایان خود بر سر خرمن صاحب مهمانی رفته و محصول را به روستا می‌آورند و در انباری مخصوص ذخیره می‌کردند. در مناطق شرقی گیلان این انبارهای مخصوص ذخیره خرمن کندوج و در مناطق غرب گیلان کروج نام دارد. در این جشن آوازخوانی با ترانه‌های گیلکی مخصوص فصل برداشت بر سر خرمن و مسیر راه انجام می‌شد. این گروه بصورت دسته‌جمعی در منزل صاحب‌خانه نهار می‌خوردند و در هنگام عصر مراسم شادی و پایکوبی برگزار می‌شد. در این روز مردم نیز بصورت خودجوش و مشتاقانه به زمین صاحب‌خانه یا آخرین فردی که محصول خود را درو کرده است گرد آمده و برنامه‌های شاد نظیر لافندبازی، کشتی گیله‌مردی، قیش‌بازی، سوارکاری و مراسم خاص آن روز «آئین خرمن» را برگزار می‌کردند. مراسم خاص این روز شامل نمایش آئینی مراحل کاشت، داشت، برداشت و خرمن محصول برداشت شده است که همراه با شکرگزاری و شادمانی و پایکوبی است.
این جشن از دوره ساسانی در استان‌های گیلان، مازندران، کردستان، فارس و خوزستان (ایذه و بهبان) هرساله در تاریخ ۱۶ مهرماه برگزار می‌شده و این روز به روز جشن خرمن معروف بود که با ورود اسلام به ایران این جشن در اواسط و اواخر تابستان رنگ و بوی مذهبی به خود گرفته و در موسم پایان برداشت گندم در ییلاقات مراسم «علم‌واچینی» در مناطق کوهستانی برگزار می‌شد که معروفترین آن جشن علم‌واچینی در بقعه شاه‌شهیدان، بقعه سرتربت و روستای طیولای گیلان است.
به‌دلیل یادآوری نقش آب در زراعت محصول خود معمولا این مراسم در زمین‌های کشاورزی که در مناطق جلگه‌ای دارند برگزار می‌شد که از این دست می‌توان به دهکده جامازو در کردستان و ایذه و بهبهان در خوزستان اشاره کرد.
همدلی و برقراری ارتباطات اجتماعی از دیگر مزیت‌های این گونه از مراسمات آیینی در فرهنگ مردم منطقه گیلان بوده است. فرصت نشای شالی و نیاز به همکاری جمعی و همچنین همجواری خانه و کشتزار در روستاها از دلایل اصلی همکاری و مشارکت اهالی روستاهای گیلان در امور کشاورزی بوده است. در این سنت بسیار زیبا که تجلی تعاون و همراهی در انجام امور نیک است اهالی در هنگام نشا، وجین و درو به یاری همدیگر آمده و این حضور موجب همدلی، تفاهم، ارتباط بین اهالی و همچنین رفع اختلافات احتمالی می‌شد. علاوه بر این طنین ترنم ترانه‌های روستایی و فولکلوریک در حین انجام کار کشاورزی و بازخوانی آن، عشق و صفای باطن افراد را کار گروهی و همچنین در هیأت جمعی که با پذیرایی نهار ازسوی صاحب‌خانه با فسنجان «به زبان محلی سیاه قاتق» برگزار می‌شد به نمایش می‌گذارد.
مراسم جشن شکرگزاری، توزیع مهر و دوستی در میان مردمانی است که در خیر و برکت زمین را درو کردند و با شکرگزاری به آستان احدیت، چشم‌انتظار نوروز بهار و فرارسیدن امورات مختص فصل سرما هستند.
از مزیت‌های برجسته دیگر برگزاری «جشن خرمن گیلان» در دوره‌های پیشین، یاری رساندن به کشاورزانی است که به دلایلی مانند آفت، سیل، خشکسالی و یا هجوم حیوانات وحشی دچارآسیب شده و محصولاتشان از بین رفته بود. دراین مراسم دیگر کشاورزان با اختصاص بخشی از حاصل کشت خود به فرد آسیب‌دیده، زیان‌های ناشی از این حوادث را به نسبت توان خود کاهش داده و سایه نگرانی را از سر خانواده این افراد دور می‌ساختند.
با ظهور پدیده شهرنشینی و توسعه ماشین‌آلات کشاورزی موضوع یاوری و تعاون در روستاها کمرنگ شده و همزمان تمایل جوانان به مهاجرت به شهرها موجب کاهش رونق کشاورزی در مناطق روستایی شده است. همچنین مشغله‌های گوناگون زندگی در کنار موارد یاد شده، کمرنگ شدن نقش جشن خرمن در شرایط فعلی را سبب شده است.
در دهه ۶۰ هجری شمسی و دوران هشت سال جنگ تحمیلی، تمرکز مردم منطقه برای پاسداشت و دفاع از ارزش‌های ملی و مذهبی در برابر هجوم دشمنان، سبب فراموشی برگزاری جشن خرمن در فصل برداشت برنج و گندم در گیلان شد که این موضوع پس از گذشت قریب به دو دهه و انجام پژوهش‌های نگارنده، در سال ۱۳۸۵ توسط «پایگاه پژوهشی و حفاظتی نصیرمحله شفت» به نمایندگی از اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان گیلان بازاحیا و برگزار شد. همچنین پرونده ثبتی این مراسم ارزشمند فرهنگی و محلی، به کارشناسی نگارنده در سال ۱۳۹۱ و با شماره ردیف ۱۰۱۰ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید.
این مراسم تا سال ۱۳۹۸ و قبل از شیوع ویروس کرونا، به مدت ۱۴ دوره متوالی در استان گیلان برگزار شد که پس از شیوع این ویروس، به علت رعایت شیوه‌نامه‌های بهداشتی مقابله با این بیماری، برگزاری این جشن با وقفه‌ای دو ساله رو‌به‌رو شده است.
انتهای پیام/
