ایوب سلطانی باستان‌شناس و مدیر پایگاه ملی منظر فرهنگی و صنعتی مسجدسلیمان در یادداشتی نوشت: در مصاحبه‌ای که با میراث آریا درباره ضرورت ثبت جهانی میراث صنعتی مسجدسلیمان به‌عنوان نخستین شرکت شهر صنعتی خاورمیانه سخن گفتم زیرا «شرکت شهر صنعتی مسجدسلیمان» اولین انتقال موفقیت‌آمیز میراث صنعتی از غرب به خاورمیانه را نشان می‌دهد.

با رنسانس صنعتی که به دنبال آن تمامی تاسیسات و ساختارهای معماری موجود تحت تاثیر معماری و فناوری مدرن قرن بیستم بود، تمامی این امکانات در نوع خود اولین‌ها (76 مورد اولین‌های صنعتی) از جمله پالایشگاه بی‌بی‌یان، کارخانه برق، فرودگاه و هواشناسی، باشگاه‌های ورزشی، بافت‌های صنعتی مدرن، پل‌های کابلی، راه‌آهن، ایستگاهای مخابراتی و رادیویی، کارخانه گوگرد، اولین چاه نفت و اولین چاه گاز و... در مسجدسلیمان شکل گرفت.

به واسطه کشف نفت در مسجدسلیمان آخرین دستاوردهای علمی، فنی و معماری غرب منجر به ساخت اولین سایت‌های صنعتی و مسکونی مدرن در ایران و تبدیل مسجدسلیمان به نخستین شرکت شهر صنعتی خاورمیانه شد. مسجدسلیمان دروازه گذار از سنت به مدرنیته در ایران و خاورمیانه گردید. شرکت نفت ایران و انگلیس، به‌منظور بیش‌برد اهداف خود، بانی ساخت و سازها و شکل‌دهی کالبد جدیدی به زندگی مردم در مسجدسلیمان شدند که در رشد و تغییر ساختار اقتصادی و عمرانی و فرهنگی ایران تأثیر گذاشت. با افزایش عملیات و گسترش فعالیت‌های شرکت نفت، دیگر هدف تنها ساخت سرپناه نبود، بلکه به کار بردن سبک‌های زیباتری از معماری و فراهم کردن محیط آموزشی و رفاهی مورد توجه قرار گرفت که منجر به ساخت اولین محوطه‌های مسکونی، رفاهی و تاسیسات صنعتی مدرن در مسجدسلیمان شد و آن را تبدیل به یکی از صنعتی‌ترین و مرفه‌ترین شهرهای خاورمیانه کرد.

مهندسان با اتکا به علم و فناوری مدرن و ادغام آن با معماری ایران که ریشه های عمیق و پر محتوایی داشته است توانستند محیطی فرح بخش در گرمای طاقت فرسا ایجاد نمایند. به این ترتیب امکانات مهمی از جمله: تأسیسات جدید اداری و صنعتی، خانه‎های مسکونی(بنگله/لین)، مراکز بهداشتی، تفریحی، ورزشی، باشگاه‎ها، فرودگاه، فروشگاه‌ها، مدارس و پل‌ها اشاره کرد. استمرار و بقا این شرکت شهر در زندگی جاری مردم از 1908 تاکنون نشان دهنده ترتیبات اجتماعی رایج و انتقال ایده‌های برنامه‌ریزی فضایی بین جوامع مختلف است که مشخصه کشف و بهره‌برداری نفت در مسجدسلیمان می‌باشد.

نخستین میدان نفتی با مخزن آهکی در مسجدسلیمان کشف شد. این خود سرآغاز کاوش برای منابع نفتی در مخازن آهکی جهان بود. چون تا آن زمان تمام مخازن نفتی جهان در لایه‌های ماسه سنگی کشف شده بود.

ملک شعرای بهار یکی از شاعران برجسته کشور طی بازدیدی که از مسجدسلیمان در سال 1927 داشته در قصیده‌ای بلند به وصف شهر تاسیسات نفتی، خدمات، کارکنان و مردم پرداخته است. از میان این قصیده بلند به دوبیت آن اشاره می‌کنم:

بهر مجروحان و بیماران و گرماخوردگان                     چند مارستان به طرز انگلستان کرده‌اند

انتظاماتی که درآن خطه دیده‌ام، ای عجب                سال‌ها خلق آرزویش را به تهران کرده‌اند

حلقه‌های چاه‌شان خوانده زدل راز زمین                  برج‌های قصرشان با عقل پیمان کرده‌اند

همچنین گزارشات از مورخان بزرگ همچون هردوت و اشاره به جوشیدن ماده سیاه رنگ و قیر مانند که در جنوب غربی ایران و خوزستان امروزی از دل زمین بیرون می‌آید. نام بردن از نفتون (مسجدسلیمان) در سفرنامه سر هنری لایارد، گزارشات باستان‌شناسی دمورگان و لافتوس و اشاره به آتشگاه‌های ایران باستان در این حوزه جغرافیایی از ویژگی‌های معیار ادبی و هنری با اهمیت برجسته جهانی مرتبط می‌باشد.

منطقه مسجدسلیمان به‌عنوان یک میراث طبیعی با ویژگی‌های خاص زیست محیطی و زمین‌شناسی خود، اصالت و یکپارچگی برجسته‌ای را از نظر طبیعی و تاریخی داراست. این منطقه بدلیل منابع طبیعی غنی، اکوسیستم‌های متنوع و ویژگی‌های زمین‌شناختی منحصر به‌فرد خود، اهمیت ویژه‌ای در تاریخ طبیعتی ایران دارد.

از جمله ویژگی‌های طبیعی که اصالت این حوزه زیستی را اثبات می‌کند، وجود منابع طبیعی نفت، گاز، چشمه‌های گوگردی و غنی از مواد معدنی، گذر 90 کیلومتر رودخانه کارون به‌عنوان بزرگترین و طولانی‌ترین رودخانه ایران است که در طی قرون گذشته به‌عنوان منابعی با ارزش برای ساکنان آن وحتی و جوامع پیرامونی آن مورد استفاده قرار گرفته‌اند.

مسجدسلیمان با دیرینگی بسیار غنی خصوصا در دوره اشکانیان و وجود سایت‌های تاریخی آتشکده سرمسجد، معبد بردنشانده، قلعه بردی، نقوش برجسته و کتیبه‌های متعدد، معبد کلگه زرین با 400 اثر شناسایی شده در اطلس باستان‌شناسی کشور دارای اهمیت ویژه است. با این وجود با فوران نفت دوباره حیات شکوهمند مسجدسلیمان تجدید شد.

شرکت شهر مسجدسلیمان نمونه خوبی از یک شرکت صنعتی در اوایل قرن بیست است که تمام تاسیسات و سازه‌های صنعتی آن واجد ارزش جهانی است. دولت با ایجاد پایگاه ملی منظر فرهنگی و صنعتی و همچنین اداره موزه‌های نفت با شرح وظایف مبتنی بر مدیریت، حفاظت، مرمت، معرفی و تخصیص بودجه مناسب اهتمام دارد که بیش از گذشته نسبت به میراث صنعتی به‌عنوان بخش مهمی از تاریخ ملی کشور متمرکز شود .

انتهای پیام/