همزمان با روز جهانی خاک، کیمیا عجایبی ارزیاب ژئوپارکهای جهانی یونسکو و عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد کرج، در گفتوگو با خبرنگار میراثآریا با تشریح جایگاه ژئوپارکها در نظام توسعه پایدار و نقش آنها در حفاظت از میراث زمینشناسی، اظهار کرد: برای تشکیل تنها چند سانتیمتر خاک حاصلخیز، میلیونها سال هوازدگی و فرسایش لازم است؛ اما این زمین و سنگها همواره مورد بیمهری و سوءمدیریت انسان قرار گرفتهاند و همین موضوع چرخههای طبیعی را با اختلال و توقف مواجه کرده است.
او تاکید کرد: اهمیت به زمین و خاک، اهمیت به زندگی و زیست سالم است و تا دانش و آگاهی عمومی ارتقا نیابد، این ضرورت برای هیچکس آشکار نخواهد شد. یکی از مهمترین سازوکارهای افزایش آگاهی در حوزه علوم زمین، شکلگیری و فعالیت ژئوپارکهاست.
تعریف ژئوپارک و جایگاه آن در سیاستهای یونسکو
عجایبی در تشریح چیستی ژئوپارکها گفت: ژئوپارک، محدودهای با چندین عارضه ارزشمند زمینشناسی است؛ عوارضی که علاوه بر ارزش علمی، از منظر زیباشناختی نیز اهمیت دارند و باید نمونههایی در آن وجود داشته باشد که ارزش بینالمللی داشته باشند.
او افزود: ژئوپارک صرفا یک پارک زمینشناسی نیست. این سازوکار باید چهار میراث اصلی یعنی میراثفرهنگی، میراثطبیعی، میراثناملموس و زمینشناسی را همزمان دربرگیرد. مدیریت آن نیز برعهده حاکمیت محلی و جوامع بومی است.
به گفته او، هر عارضهای که امکان بازدید عمومی داشته باشد «ژئوسایت» نام میگیرد و باید مجهز به ابزارهای تفسیر همچون راهنمای محلی، تابلوهای اطلاعرسانی و بروشورهای تخصصی باشد.
هدف یونسکو: توانمندسازی اقتصادی جوامع محروم
ارزیاب یونسکو با اشاره به فلسفه جهانی شکلگیری ژئوپارکها توضیح داد: ژئوپارکها از ابتدا با هدف افزایش توان اقتصادی جوامع محلی از مسیر گردشگری تعریف شدند. یونسکو این ایده را مطرح کرد که زمین چهار میلیارد ساله در همهجا وجود دارد و میتوان با روایت علمی و جذاب از فرایندهای شکلگیری آن، هم جوامع محروم را وارد چرخه اقتصاد گردشگری کرد و هم از پدیدههای آسیبپذیر زمینشناسی حفاظت کرد.
او با بیان اینکه آغاز رسمی فعالیت ژئوپارکها در دنیا به سال ۲۰۰۰ بازمیگردد، خاطرنشان کرد: در ایران نیز این روند از سال ۲۰۰۶ با ثبت جهانی ژئوپارک قشم رسمیت یافت و پس از آن مناطق متعددی علاقهمند ورود به این حوزه شدند.
ایران؛ مستعد ۲۰ ژئوپارک جهانی
عجایبی در ادامه با اشاره به نتایج «اطلس میراث زمینشناسی ایران» گفت: براساس این اطلس که توسط دکتر امیریکاظمی تدوین شده، ایران ظرفیت ثبت ۲۰ ژئوپارک جهانی را دارد. در حال حاضر سه ژئوپارک جهانی در ایران فعال است: ژئوپارک جهانی یونسکو قشم، ارس و طبس.
نقش ژئوتوریسم در تنوعبخشی تجربه گردشگران
او ژئوتوریسم را یکی از ظرفیتهای راهبردی گردشگری دانست و گفت: انسان موجودی تنوعطلب است و نبود تنوع، جذابیت گردشگری را کاهش میدهد. ژئوپارکها با روایت علمی و بصری از فرایندهای زمینشناسی، جذابیت بالایی ایجاد میکنند.
عجایبی با اشاره به تجربه موفق چین خاطرنشان کرد: «ژئوپارکی در چین توانست با برنامهریزی حرفهای، تعداد بازدیدکنندگان را از صفر در سال ۲۰۰۰ به ۲۴۰ هزار نفر در سال ۲۰۱۲ برساند؛ این یک نمونه روشن از توان ژئوپارکها در ارتقای اقتصاد محلی است.»
آموزش، مشارکت اجتماعی و اقتصاد محلی
او فعالیتهای آموزشی ژئوپارکها را یکی از مهمترین عوامل موفقیت آنها دانست و گفت: آموزشهای هدفمند، آگاهی مردم نسبت به اهمیت علوم زمین را افزایش میدهد و زمینه همکاری و تعامل آنها با مدیریت ژئوپارک را فراهم میکند. طرح همیاران ژئوپارک نیز منجر به استانداردسازی کسبوکارهای محلی و افزایش اعتماد گردشگران میشود.
چالش مدیریت و تعارضهای توسعهای
عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد کرج درباره مدل مدیریتی ژئوپارکها توضیح داد: یونسکو هیچ حمایت مالی نمیکند و تنها چارچوبها را پایش میکند. در ایران مدیریت ژئوپارکها بسته به موقعیت جغرافیایی متفاوت است؛ در مناطق آزاد مانند قشم و ارس زیر نظر سازمان منطقه آزاد و در سرزمین اصلی مانند طبس زیر نظر فرمانداری فعالیت میکنند. وزارت میراث فرهنگی، محیط زیست، منابع طبیعی و بخش خصوصی نیز در این سازوکار دخیل هستند. اما مشکل اصلی، نبود هماهنگی و کمتوجهی به بودجه و حمایت عملی است.
او یکی از چالشهای جدی را چنین تشریح کرد: در سال ۹۸ و در دوران اوج کرونا، طرح پرورش میگو در نزدیکی گنبد نمکی نمکدان مطرح شد. با تلاشهای مدیریت منطقه آزاد این اقدام متوقف شد، اما مدتی بعد دوباره آغاز شد و آسیب جدی به این عارضه ۵۰۰ میلیون ساله وارد کرد. چنین چالشهایی در ژئوپارکهای ایران کم نیست.
توسعه پایدار با مشارکت جوامع محلی
عجایبی در پایان تاکید کرد: رویکرد یونسکو در ژئوپارکها مبتنی بر توسعه پایینبهبالا و توانمندسازی جوامع محلی است. ژئوپارکها نهتنها با ذخیرهگاههای زیستکره یا سایتهای میراث جهانی تعارض ندارند، بلکه در کنار یکدیگر، ظرفیتهای مکمل توسعه پایدارند. ژئوپارک متولی واحد ندارد؛ همه ارگانها باید کنار هم باشند. اما در ایران این هماهنگی هنوز بهطور کامل شکل نگرفته است.
انتهای پیام/
نظر شما