میراث‌آریا: آثار تاریخی و محوطه‌های فرهنگی به‌عنوان بخشی از هویت ملی و میراث بشری، همیشه در معرض تهدیدهای مختلف از جمله تغییرات اقلیمی، بحران‌های طبیعی مانند زلزله، سیل و طوفان‌های شدید قرار دارند. در این راستا، بسیاری از کشورها به ویژه ایران، برای حفظ و صیانت از این بناها در برابر بحران‌ها، به فناوری‌های نوین و مدرن روی آورده‌اند. فناوری‌هایی مانند هوش‌مصنوعی، سنجش از دور، بازسازی دیجیتالی و تحلیل داده‌های فضایی، اکنون نقش اساسی در حفظ این آثار دارند. این فناوری‌ها نه‌تنها در زمان بحران‌ها کمک می‌کنند، بلکه امکان پیش‌بینی تهدیدات آینده را نیز فراهم می‌آورند.

بحران‌های طبیعی و تهدیدات محیطی برای بناهای تاریخی

ایران به‌عنوان یک سرزمین با ویژگی‌های جغرافیایی خاص، از آسیب‌پذیری بالایی در برابر بحران‌های طبیعی برخوردار است. از آن جمله می‌توان به زلزله‌های مکرر، سیلاب‌های شدید، تغییرات دمایی و خشکسالی‌های طولانی‌مدت اشاره کرد. این بحران‌ها، علاوه بر آسیب‌های جانی و مالی، تهدیدات جدی برای آثار تاریخی و فرهنگی به‌وجود می‌آورند. بناهایی که قرن‌ها از آنها در برابر طبیعت و زمان محافظت شده‌اند، در برابر این بحران‌ها آسیب‌پذیرتر از هر زمان دیگری هستند.

فناوری‌های نوین در حفاظت از بناهای تاریخی

یکی از پیشرفته‌ترین فناوری‌هایی که در حال حاضر در عرصه حفاظت از آثار تاریخی به کار گرفته می‌شود، هوش مصنوعی (AI) است. این فناوری قادر است تا داده‌های جمع‌آوری‌شده از منابع مختلف را پردازش کرده و پیش‌بینی‌هایی دقیق درباره تأثیر بحران‌ها بر بناهای تاریخی ارائه دهد. به‌عنوان مثال، هوش‌مصنوعی می‌تواند با شبیه‌سازی شرایط مختلف، آسیب‌های احتمالی ناشی از یک زلزله یا سیل را بر روی یک اثر تاریخی تحلیل کرده و راه‌حل‌هایی برای پیشگیری از آن پیشنهاد دهد.

در ایران، استفاده از مدل‌های هوش مصنوعی برای پیش‌بینی و شبیه‌سازی بحران‌ها در برخی پروژه‌ها آغاز شده است. این فناوری به‌ویژه در شهرهایی مانند تهران و اصفهان که در معرض زلزله‌های احتمالی قرار دارند، می‌تواند تأثیرات بحران‌های طبیعی بر بناهای تاریخی مانند مسجد جامع اصفهان یا برج طغرل تهران را شبیه‌سازی کرده و به متخصصان میراث‌فرهنگی کمک کند تا تدابیر حفاظتی مؤثرتری اتخاذ کنند.

سنجش از دور و تصویربرداری ماهواره‌ای به‌عنوان ابزارهای مهم در نظارت بر وضعیت بناهای تاریخی و محوطه‌های فرهنگی شناخته می‌شوند. با استفاده از این فناوری‌ها، می‌توان وضعیت سازه‌ها را در مقیاس وسیع و بدون نیاز به حضور فیزیکی در محل نظارت کرد. این فناوری‌ها قادرند تغییرات ناگهانی در بناها، مانند ترک‌های ناشی از زمین‌لرزه یا نشست خاک را شناسایی کرده و هشدارهای لازم را به‌موقع صادر کنند.

در ایران، پروژه‌هایی مانند «پایش آسیب‌های فرهنگی» با استفاده از فناوری سنجش از دور برای نظارت بر وضعیت محوطه‌های تاریخی به‌ویژه در مناطق زلزله‌خیز انجام شده است. این فناوری می‌تواند به‌طور مداوم تصاویر دقیق و به‌روز از وضعیت آثار تاریخی را در اختیار کارشناسان قرار دهد و روند تغییرات را در طول زمان بررسی کند.

یکی از دستاوردهای شگرف فناوری‌های نوین در حوزه میراث‌فرهنگی، بازسازی دیجیتالی بناهای تاریخی است. با استفاده از تکنیک‌های مدل‌سازی سه‌بعدی (۳D) و اسکن لیزری، می‌توان مدل‌های دقیق و با جزئیات بالا از آثار تاریخی ایجاد کرد. این مدل‌ها می‌توانند در مواقع بحران به‌ویژه پس از تخریب یا آسیب‌های شدید، به‌عنوان مرجعی برای بازسازی و ترمیم بناها استفاده شوند.

بازسازی دیجیتالی به‌ویژه برای آثاری که در معرض تهدیدات زیادی قرار دارند، نظیر کاخ گلستان در تهران، می‌تواند کمک بزرگی به حفظ این بناها باشد. ایران نیز در این زمینه اقداماتی را آغاز کرده است. به‌عنوان نمونه، در پروژه‌هایی مانند «بازسازی دیجیتال تخت جمشید»، از اسکن‌های ۳D برای تهیه مدل‌های دقیق از آثار تاریخی استفاده شده تا در صورت بروز آسیب، امکان بازسازی آن‌ها با دقت و صحت بالا وجود داشته باشد.

داده‌های تاریخی و مستندات موجود از بناهای تاریخی، در کنار فناوری‌های نوین، می‌توانند به احیای دقیق‌تر و معتبرتر آثار فرهنگی کمک کنند. استفاده از این داده‌ها در تحلیل‌های علمی و پژوهشی، امکان احیای بناهای تاریخی را در شرایط بحران‌ها فراهم می‌آورد. برای مثال، بررسی مستندات تاریخی از ساختارهای سنتی در مناطق مختلف ایران می‌تواند به‌عنوان مبنای اصلی در بازسازی بناهای آسیب‌دیده از بحران‌ها استفاده شود.

چالش‌ها و موانع استفاده از فناوری‌های نوین

هرچند فناوری‌های نوین توانسته‌اند به‌طور چشمگیری در حفاظت از آثار تاریخی مؤثر واقع شوند، اما هنوز چالش‌ها و موانع زیادی در مسیر استفاده از این فناوری‌ها وجود دارد. یکی از این موانع، هزینه‌های بالای پیاده‌سازی و نگهداری از این فناوری‌هاست. به‌ویژه در کشورهایی مانند ایران که منابع مالی محدود هستند، اجرای چنین پروژه‌هایی ممکن است با دشواری‌هایی روبرو شود.

همچنین، نیاز به آموزش و ارتقای دانش فنی در میان متخصصان میراث‌فرهنگی و فناوری اطلاعات نیز از دیگر چالش‌هاست. برای بهره‌برداری بهینه از فناوری‌های نوین، نیاز به همکاری بین متخصصان میراث‌فرهنگی، مهندسان فناوری اطلاعات و محققان است.

فناوری‌های نوین همچون هوش مصنوعی، سنجش از دور، بازسازی دیجیتالی و مدل‌سازی ۳D، در حال تحول در نحوه حفاظت از بناهای تاریخی در برابر بحران‌ها هستند. در کشورهایی مانند ایران که از بحران‌های طبیعی متعدد رنج می‌برند، این فناوری‌ها نه‌تنها به حفظ و صیانت از آثار تاریخی کمک می‌کنند بلکه می‌توانند نقش مؤثری در پیشگیری از آسیب‌های جبران‌ناپذیر ایفا کنند. با این حال، برای استفاده مؤثر از این فناوری‌ها، باید چالش‌ها و موانع موجود را شناسایی کرده و راه‌حل‌هایی برای غلبه بر آن‌ها اندیشید. در نهایت، توجه به استفاده از فناوری‌های نوین، نه‌تنها حفاظت از آثار تاریخی را به‌طور کارآمدتری انجام می‌دهد بلکه می‌تواند به تقویت تاب‌آوری این آثار در برابر بحران‌ها کمک کند.

انتهای پیام/