علیرضا ایزدی مدیرکل ثبت و حریم آثار و حفظ و احیای میراث معنوی و طبیعی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در یادداشتی به بهانه حماسه سوم خرداد ۱۳۶۱ نوشت: دفاع مقدس، دوره‌ای هشت‌ساله از تاریخ معاصر ایران (۱۳۵۹–۱۳۶۷)، نه‌تنها یک رویداد نظامی بود، بلکه گنجینه‌ای از ارزش‌ها، فرهنگ‌ها و هویت ملی را به ارث گذاشت که به‌عنوان میراث ناملموس ملت ایران شناخته می‌شود. این میراث، که شامل ایثار، مقاومت، وحدت ملی و ایمان است، در حماسه سوم خرداد ۱۳۶۱، یعنی آزادسازی خرمشهر، به یکی از درخشان‌ترین نقاط عطف خود رسید. سوم خرداد، که به‌عنوان روز ملی مقاومت و ایثار نام‌گذاری شده، نه‌تنها یک پیروزی نظامی بود، بلکه نمادی از اراده جمعی، ایمان و وحدت ملتی بود که در برابر تهاجم خارجی ایستادگی کرد. این یادداشت به بررسی ابعاد میراث ناملموس دفاع مقدس با تمرکز بر حماسه سوم خرداد می‌پردازد و نقش آن را در شکل‌گیری هویت فرهنگی و اجتماعی ایران معاصر تحلیل می‌کند.

مفهوم میراث ناملموس و دفاع مقدس

میراث ناملموس، طبق تعریف یونسکو، شامل سنت‌ها، روایت‌های شفاهی، هنرهای نمایشی، آیین‌ها و دیگر فعالیت‌هایی است که جوامع به‌عنوان بخشی از هویت فرهنگی خود به رسمیت می‌شناسند. در دفاع مقدس، این میراث در قالب ارزش‌هایی مانند ایثار، شهادت‌طلبی، وحدت ملی، خودباوری و مقاومت در برابر ظلم تجلی یافته است. سوم خرداد ۱۳۶۱، روزی که خرمشهر پس از ۵۷۸ روز اشغال توسط نیروهای بعثی آزاد شد، نقطه عطفی در تاریخ دفاع مقدس است. این حماسه، که در جریان عملیات بیت‌المقدس رخ داد، نه‌تنها یک پیروزی استراتژیک نظامی بود، بلکه به نمادی از مقاومت و بازپس‌گیری هویت ملی تبدیل شد .

آزادسازی خرمشهر در سوم خرداد ۱۳۶۱، که بخشی از عملیات بیت‌المقدس بود، نقش بسزایی در تغییر مسیر جنگ ایران و عراق داشت. این عملیات، که تنها چند ماه پس از عملیات فتح‌المبین انجام شد، باعث شگفتی و وحشت نیروهای عراقی شد. رزمندگان ایرانی، با وجود کمبود تجهیزات و حمایت بین‌المللی، توانستند شهری را آزاد کنند که صدام حسین آن را ناممکن تلقی می‌کرد. این پیروزی، به گفته امام خمینی، نه فتح خاک، بلکه فتح ارزش‌های الهی بود. خرمشهر، که پیش از جنگ به‌عنوان «مروارید خلیج‌فارس» شناخته می‌شد، در طول جنگ به «خونین‌شهر» تبدیل شد و آزادسازی آن بار دیگر هویت ایرانی و اسلامی را به این شهر بازگرداند.

حماسه سوم خرداد چندین جنبه از میراث ناملموس دفاع مقدس را برجسته کرده است:

ایثار و شهادت‌طلبی: یکی از بارزترین ویژگی‌های این میراث، روحیه ایثار و شهادت‌طلبی است. رزمندگان با کمترین امکانات و در شرایط نابرابر، با تکیه بر ایمان و اراده، به مصاف دشمنی رفتند که از حمایت قدرت‌های جهانی برخوردار بود. داستان‌های فداکاری شهدایی مانند محمد جهان‌آرا، فرمانده سپاه خرمشهر، و دیگر رزمندگان، بخشی از این میراث هستند که در فرهنگ عامه ایران جاودانه شده‌اند.

وحدت ملی: حماسه سوم خرداد نمادی از وحدت ملی ایرانیان است. در این عملیات، اقشار مختلف مردم، از اقوام و مذاهب گوناگون، از جمله شیعه و سنی، فارس، کرد، ترک، بلوچ، عرب، لر و ترکمن، در کنار یکدیگر برای هدفی مشترک جنگیدند. این وحدت، که در شعار «همه با هم» تجلی یافت، یکی از مهم‌ترین جنبه‌های میراث ناملموس دفاع مقدس است.

خودباوری و استقلال‌طلبی: در شرایط تحریم‌های بین‌المللی و کمبود تسلیحات پیشرفته، رزمندگان ایرانی با تکیه بر توان داخلی و خلاقیت، استراتژی‌های نظامی نوینی طراحی کردند. این خودباوری، که در عملیات بیت‌المقدس به اوج خود رسید، به نسل‌های بعدی آموخت که باید برای پیشرفت و پیروزی، به توان داخلی اعتماد کنند.

روایت‌های فرهنگی و هنری: میراث ناملموس دفاع مقدس در قالب روایت‌های شفاهی، ادبیات، فیلم، موسیقی و هنرهای تجسمی حفظ شده است. حماسه سوم خرداد الهام‌بخش آثار متعددی مانند فیلم‌های سینمایی، سرودهای حماسی و کتاب‌های خاطرات رزمندگان بوده است. این آثار نه‌تنها تاریخ دفاع مقدس را زنده نگه می‌دارند، بلکه ارزش‌های آن را به نسل‌های جدید منتقل می‌کنند.

حفظ و انتقال میراث ناملموس: برای حفظ این میراث ارزشمند، لازم است که نسل‌های جدید با ارزش‌های دفاع مقدس آشنا شوند. آموزش در مدارس، تولید محتوای فرهنگی و رسانه‌ای، و برگزاری مراسم‌های یادبود از جمله راهکارهایی هستند که می‌توانند این میراث را زنده نگه دارند. موزه‌های دفاع مقدس، مانند موزه خرمشهر، و روایت‌های شفاهی رزمندگان نیز نقش مهمی در انتقال این ارزش‌ها دارند. به‌عنوان مثال، در سال ۱۴۰۰، دو کتاب تاریخ شفاهی با عناوین «شانه به شانه با رزمندگان» و «فرمانده از سرزمین آموزش» منتشر شدند که به ثبت خاطرات رزمندگان کمک کردند. علاوه بر این، بنیاد حفظ آثار و نشر ارزش‌های دفاع مقدس، که در سال ۱۳۶۹ تأسیس شد، با سازمان‌دهی کاروان‌های راهیان نور و ساخت موزه‌های جنگ، به حفظ این میراث کمک می‌کند.

با وجود اهمیت این میراث، چالش‌هایی مانند کم‌رنگ شدن ارزش‌ها در میان برخی نسل‌های جدید، تأثیر فرهنگ جهانی‌سازی و کمبود منابع مالی برای تولید آثار فرهنگی باکیفیت وجود دارد. برای مقابله با این چالش‌ها، باید رویکردهای خلاقانه‌ای در پیش گرفت. برای مثال، استفاده از شبکه‌های اجتماعی برای روایت داستان‌های دفاع مقدس به زبان امروزی، می‌تواند جذابیت این میراث را برای جوانان افزایش دهد. همچنین، فناوری‌های نوین مانند واقعیت مجازی و بازی‌های رایانه‌ای با موضوع دفاع مقدس می‌توانند نسل جوان را با این ارزش‌ها آشنا کنند.

نتیجه آن­که حماسه سوم خرداد و آزادسازی خرمشهر، یکی از درخشان‌ترین جلوه‌های میراث ناملموس دفاع مقدس است. این رویداد نه‌تنها یک پیروزی نظامی، بلکه نمادی از ایثار، وحدت، خودباوری و ایمان ملت ایران است. حفظ و انتقال این میراث به نسل‌های آینده، وظیفه‌ای ملی است که نیازمند تلاش‌های فرهنگی، آموزشی و رسانه‌ای است. سوم خرداد، یادآوری است که ملتی متحد و مصمم می‌تواند هر ناممکنی را ممکن سازد و این درس، برای همیشه در تاریخ ایران جاودانه خواهد ماند.

انتهای پیام/