رضا سلیمان نوری، عضو شورای راهبردی میراث فرهنگی،صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی در یادداشتی نوشت: دوره اول حدفاصل سال‌های۱۳۰۵ تا ۱۳۱۴ یعنی دوران نائب‌التولیه‌ای محمدولی اسدی است که طی آن فلکه حضرتی و خیابان‌های امام رضا(ع) و طبرسی ایجاد شدند.

دوره دوم از سال ۱۳۵۳ تا ۱۳۵۷، همزمان با نائب‌التولیه‌ای آستان قدس و استانداری عبدالعظیم ولیان است. در این دوره ضمن تخریب بناهای تاریخی بسیاری دیواری بین شهر و حرم مطهررضوی کشیده شد. دوره سوم نیز از سال ۱۳۷۱ آغاز شده و تاکنون ادامه دارد.

مروری کوتاه بر گستره و نحوه تخریب‌های انجام گرفته در این سه دوره زمانی متاسفانه بازگوکننده این واقعیت است که در سومین دوره بیشترین تغییرات چه از منظر تاریخی و چه فرهنگی رخداده است. در این دوره نه تنها تعداد زیادی از بناهای تاریخی اطراف حرم مطهر رضوی از خانه گرفته تا مدرسه علمیه تخریب شدند بلکه حتی تعداد قابل توجهی از مساجد کهن مشهد که پیشینه برخی از آن‌ها به دوران صفوی می‌رسید، نیز تخریب و به مراکز اقامتی و تجاری یا فضای سبز متصل به این مراکز تبدیل شدند.

در سالیان دور یکی از جاذبه‌های به‌یادماندنی برای زائرانی که از کوچه پس‌کوچه‌های تاریخی اطراف حرم رهسپار زیارت می‌شدند، دیدن گنبد حرم از فواصل دور بود. در سال‌های اخیر ساخت‌وسازهای بلندمرتبه منظر حرم را مخدوش و حال و هوای معنوی و تاریخی فضا را کمرنگ کرده است. در دهه‌های گذشته فردی از خانه‌اش در مشهد خارج می‌شد، از دور منظر حرم را می‌دید و در کوچه پس‌کوچه‌های تاریخی با دیدن حرم، خود به خود فضای معنوی پیدا می‌کرد و آماده زیارت می‌شد اما امروز زائر در این بافت تاریخی با انبوهی از آهن و سیمان مواجه می‌شود و حتی زمانی که به ورودی حرم می‌رسد نیز هنوز آمادگی لازم را برای آنکه در محضر حضرت باشد، پیدا نمی‌کند.

بافت تاریخی پیرامون حرم امام رضا(ع) جایگاهی شاخص و اهمیتی ویژه داشته و حلقه اولیه سکونت در مشهد است. در بازبینی اخیر طرح حریم رضوی، حدود ۵۰ اثر جدید واجد ارزش در این محدوده شناسایی شد که هیچ‌کدام از آنها با حقوق مکتسبه در تضاد نیستند که اگر این « مکتسبه» لحاظ نمی‌شد، بالای ۸۰ اثر دارای چنین وضعیتی هستند. تمام این آثار واجد ارزش بوده و حتی قابلیت ثبت ملی دارند و اگر فرآیند ثبت انجام شود، بخشی از هویت تاریخی شهر حفظ خواهد شد.

ناگفته نماند که اهمیت حفظ بافت تاریخی نه ‌فقط برای فانتزی بازی و هویت دوستی و زیبایی‌شناسی، بلکه برای حفظ زنجیره زیارت است. زمانی که خانه‌های قدیمی و مجاوران و خادمان در اطراف حرم حضور نداشته باشند، آن پیوستگی معنوی نیز از بین می‌رود.

از منظر فنی امکان احیای بافت تاریخی مشهد هم به‌ لحاظ معنوی و هم گردشگری وجود دارد. برای رسیدن به این مهم پیشنهاد می دهم سرمایه‌گذارانی که مقصد ساخت هتل چهار یا پنج ستاره دارند ملزم شوند تا در یک خانه تاریخی را مرمت و تبدیل به هتل بوتیک کند. با این روش می‌توان خانه‌های قدیمی را که با مخاطرات جدی روبه‌رو هستند حفظ و احیا کرد و البته عواید آن نیز به سرمایه‌گذار می‌رسد.

حفظ بافت تاریخی به‌عنوان یک میراث فرهنگی، نیازمند اراده جمعی و توجه به ارزش‌های تاریخی و اجتماعی است. برای جلوگیری از ادامه روند تخریبی در بافت تاریخی اطراف حرم امام رضا(ع)، نیاز به یک رویکرد جامع و مشارکتی است. در خصوص بافت تاریخی مشهد مسأله نبود قانون نیست، بلکه مشکل اجرا نشدن قوانین موجود است. باید نهادهای مرتبط به ویژه شهرداری‌ها و وزارت میراث‌فرهنگی، در اجرای قوانین و حفاظت از بافت تاریخی جدی‌تر عمل کنند. همچنین قوه قضائیه باید به‌عنوان مدعی‌العموم و به جهت حفظ بافت تاریخی اطراف حرم مطهر و شهر مشهد پیگیری و اجرای متن دقیق قانون را در دستور کار قرار دهد. باید همه این اصل را بپذیرند که شهرداری و دولت قانونگذار نبوده و تنها مجری قانون هستند. آنان به ویژه شهرداری حق تفسیر به رأی یا استفاده از ظرفیتهای مغفول برخی تبصره‌ها برای دور زدن قانون به نفغع صاحبان سرمایه را ندارد.

همچنین همکاری میان سرمایه‌گذاران و دولت می‌تواند به احیای خانه‌های تاریخی و تبدیل آنها به فضاهای فرهنگی و گردشگری کمک کند. اگر این خانه‌ها از وضعیت بحرانی فعلی خارج شوند مورد استقبال زائران و گردشگران قرار خواهند گرفت. نمونه‌های معدود اجرایی شدن این طرح در مشهد تاییدی براین مدعاست.

در نهایت اگر شهرداری قانون را رعایت کرده و قوه قضاییه پیگیر اجرای کامل قانون شود، بافت‌های تاریخی مشهد حفظ خواهد شد و اگر این اتفاق رخ ندهد بقایای این بافت نیز از بین رفته و با بدهکار نسل‌های آینده خواهیم شد.

انتهای پیام/