به گزارش میراث‌آریا، این دستاورد، بازسازی کوره‌های باستانی مطبق تصعیدی استحصال توتیا (اکسید روی) از سنگ معدن اولیه است که به‌عنوان نمونه‌ای برجسته از دانش و فناوری متالورژی ایران باستان معرفی شد.

این طرح با هدف بازشناسی، مستندسازی و احیای یکی از پیچیده‌ترین فناوری‌های فلزکاری کهن ایران اجرا شده و اجرای آن با همت فرامرز رستمی چراتی، عضو هیئت علمی، به ثمر رسیده است.

طراحی پروژه بر پایه عصاره مطالعات پژوهشی  امین‌الله کمالی، عضو هیئت علمی پژوهشکده حفاظت و مرمت آثار تاریخی- فرهنگی، انجام شده و با همکاری و مشاورت تخصصی  ذات‌الله نیکزاد (معماری، سازه و بنا)،  علی لاچینانی دانشجوی دکترای زمین‌شناسی دانشگاه اصفهان (ریز طراحی اجزای مختلف کوره و ارائه طرح ماکت)، وحید ابراهیم‌زاده مدیر اکتشاف شرکت علوم زمین امید یزد (معرفی کوره و حمایت از مطالعات میدانی)،  نازنین خجسته بهزاد (ارائه منابع کهن) و  مصطفی جعفری (ارسال نمونه‌های خام معدنی) به انجام رسیده است.

نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که ایرانیان باستان با درک دقیق ویژگی‌های فیزیکی و شیمیایی فلز روی، به‌ویژه دمای جوش پایین آن، موفق به طراحی و بهره‌برداری از کوره‌هایی با فناوری ویژه برای جمع‌آوری بخارات روی و تبدیل آن به توتیا شده بودند. این کوره‌ها دارای ساختاری بلند، دو طبقه و عمدتاً با پلان دایره‌ای بوده و از منظر معماری صنعتی و کارکرد متالورژیکی، از نمونه‌های کم‌نظیر در جهان باستان به‌شمار می‌روند.

در این فناوری، فرآیند حرارت‌دهی کانسنگ در طبقه پایینی کوره انجام می‌شد و بخارات حاوی روی به طبقه فوقانی هدایت می‌گردید. در بخش بالایی، بخارات توتیا در برخورد با میخ‌های سفالی و گِلیِ دوکی‌شکل، که در میان طبقات مشبک تعبیه شده بودند، دچار افت حرارتی شده و به‌صورت رسوب ته‌نشین می‌شدند. شواهد باستان‌شناسی این میخ‌ها و بقایای کوره‌ها امروزه در مناطق مختلفی از ایران، از جمله کوهبنان، بهاباد، ندوشن، بم و طبس قابل مشاهده است.

بر پایه مستندات تاریخی و پژوهش‌های انجام‌ شده، ایران در دوره‌های ساسانی و اسلامی یکی از مراکز اصلی تولید و صادرات توتیا در جهان بوده است. این ماده، افزون بر کاربردهای گسترده در نظام پزشکی کهن، نقش مهمی در تولید آلیاژ برنج (مس–روی) ایفا می‌کرد. اشاره دانشمندانی چون زکریای رازی و خواجه نصیرالدین طوسی به روش‌های تولید برنج با استفاده از توتیا، گواهی بر سطح بالای دانش فنی و مهندسی فلزکاری در ایران تاریخی است.

رونمایی از این دستاورد پژوهشی، گامی مؤثر در معرفی و تبیین میراث علمی و فناورانه ایران در حوزه متالورژی کهن به‌شمار می‌رود و می‌تواند زمینه‌ساز توسعه مطالعات میان‌رشته‌ای در حوزه‌های باستان‌سنجی، تاریخ علم و فناوری و حفاظت از میراث صنعتی کشور باشد.

گفتنی است، این طرح با حمایت‌های بی‌دریغ رئیس پژوهشکده حفاظت و مرمت، مساعدت‌های لازم معاونت پژوهشی پژوهشگاه، حمایت‌های مالی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری و نیز مشارکت بخشی از هزینه‌ها توسط شرکت هنرخانه رحیمی به مرحله اجرا درآمده است.

انتهای پیام/