صنايع‌دستی به‌عنوان يک نماد فرهنگی در جوامع مختلف همواره از جايگاه ويژه‌ای برخوردار است. در خراسان شمالی با توجه به وجود قوميت‌های مختلف همراه با فرهنگ‌های متنوع فضای مناسب براي توليدات صنايع‌دستی فراهم آمده و اين اتفاق موجب شده است تا بسياری از نقوش و هنرهای آن‌ها از قومی به قوم ديگر راه پيدا کند، به‌گونه ای که مجموعه هنرهای سنتی و صنايع‌دستی استان را می‌توان چشم‌اندازی بديع از تکامل انديشه‌ها دانست.

هنر نمدمالی يکی از صدها نمونه صنايع‌دستی استان خراسان شمالی است که در ادامه به شرح مختصری از این میراث ناملموس مردمان استان اشاره می‌شود.

کهن‌ترین شیوه و روش فراهم‌سازی زیرانداز که تاکنون شناخته‌شده نمدمالی است. نَمَد نوعی بافته سنتی زیراندازی است که با پشم تولید می‌شود و ساده‌ترين نوع کف پوش است که ساخت آن به دستگاه خاصي نياز ندارد. فرق نمد با سایر بافته‌های زیرانداز در این است که برای تهیه نمد از فشار، رطوبت و حرارت در به‌وجود آوردن آن بهره گرفته می‌شود.

مواد اوليه نمدمالی پشم حيوانات اهلی چهار پا از جمله گوسفند و شتر است که از تراکم توده‌های پشم و کرک در شرايط متناسب و با ايجاد فاصله و ورز دادن پشم ساخته مي‌شود، به اين صورت که پشم بعد از تميز شدن، رنگرزی و حلاجی می‌شود، سپس بر اساس اندازه و طرح ذهنی هنرمند پشم‌های رنگين در زمينه کار، چيده شده و نمدمال با کمک دست و پا آن را روی زمين می‌غلتاند و در ضمنِ اين کار، کف صابون و آب به آن می‌افزايد به اين ترتيب بر اثر درگيری و تراکم پشم با توجه به دو خاصيت جعديابی و پوسته‌ای شدن، نمد توليد می‌شود.

زمينه نمد خود رنگ بوده و معمولا به رنگ‌های کرم و قهوه‌ای توليد می‌شود و در نگاره‌های جای‌گرفته در آن معمولا از رنگ قرمز استفاده می‌شود.
از نقوش متداول مورد استفاده در نمد می‌توان به تصاوير و موتيف‌های هندسی و همچنين حرکات مارپيچ و حلزونی اشاره کرد.
نمد از صنایع‌دستی با ارزش و کهن قوم ترکمن و منطقه راز و جرگلان محسوب می‌شود، البته اين مصنوع در منطقه شيروان، بجنورد و جاجرم نیز به چشم مي‌خورد.

تنها ماده اولیه مصرفی در نمد، الیاف پشم است روش توليد نمد شامل پشم‌چينی، شستشو، خشک‌کردن، حلاجی، رنگرزی الیاف، آماده‌کردن فتیله رنگی پشمی برای طراحی ازجمله مراحل کار نمدمالی است. براساس اندازه، طرح و نقوش در نمدمالی در میان اقوام ترکمن بر مبنای طرح ذهنی هنرمند انجام می‌شود. بيشترين توليد نمد در اين منطقه از نوع فرش، زيرانداز و پادری است.

مراحل توليد نمد

استادکار قالب حصيری را بر روی زمين می‌گستراند و نقش را به‌وسيله پشم‌های رنگی روی قالب به طريق دلخواه نقش‌چينی کرده و در اين حالت نقش آماده می‌شود.

سپس پشم‌های رنگی (رنگ‌های مورد استفاده در نمدها قرمز، سرمه اي، مشکي و سفيد و به ندرت سبز، و رنگهاي متن نيز سفيد، سفيد بور، مشکي، کبود، جوزي و مشکی تيره است.) تنيده‌نشده را روی آن می‌ريزند سپس توده‌ای از پشم حلاجی شده را به دست چپ میگيرند و دست پنجه را به دست راست و با کمک شاخه‌های پنجه از پشم برمي‌دارند و آرام آرام روی گونی می‌گسترانند و به ضخامتی که مورد نظرش است پشم می‌گذارد.

سپس مقداری آب و صابون را با دست و يا آب‌پاش کوچک و يا جارو، روی پشم‌های گسترده‌شده می‌پاشند و آن را نم‌دار می‌کنند. قالب را لوله می‌کنند به‌طوری‌که يک لايه قالب با حصير حايل است و نمی‌گذارد پشم‌ها به‌هم بچسبد. قالب را با طناب مي‌پيچند و نمد مالان با کمک دست و پا روی آن می‌کوبند و آن را می‌غلتانند تا پشم‌ها درهم تنيده و نمد شکل می‌گيرد که آن را خودشان نمد خام می‌نامند، در اين موقع طناب دور قالب را باز کرده و پشم‌های دور نمد را با حوصله تا میکنند و روی نمد می‌خوابانند که لبه آن گرد می‌شود. يک بار ديگر آب صابون می‌پاشند و آن را لوله میکنند و با کمک آرنج‌ها نمد را می‌مالند. هر چند دقيقه‌ای که آن را می‌مالند نمد را باز میکنند. سپس در آفتاب پهن می‌کنند تا خشک شود و با قيچی لبه حاشيه را برش می‌زنند. اکنون نمد آماده است.

ساختن یک قطعه نمد معمولا یک‌روزه انجام می‌شود و نمدمالان اغلب به‌صورت دونفری کار می‌کنند. صبح تا ظهر به حلاجی پشم‌ها می‌گذرد و بعدازظهر کار اصلی شروع می‌شود. برای تهیه نمدی به ابعاد 2×2 متر حدوداً 12 کیلوگرم پشم خالص لازم است.

هنگام نقش‌اندازی در نمد از تصاوير و نقوش هندسی و همچنين حركات اسپيرال يا حلزونی استفاده می‌شود.

نمد از حيث مشخصات فنی و طرح و نقش بسيار جالب و در خور ستايش است. توليد فرش‌های نمدين، به مراتب ساده‌تر از تهيه ساير فرش‌ها نظير قالی و گليم است. این بافته سنتی، رطوبت را از خود عبور نمي دهد، عايق گرما و سرما بوده و از استحکام قابل‌توجهی برخوردار و عمر آن زياد است.

انتهای پیام/