محمد شجاعی جامعهشناس در یادداشتی پیرامون اهمیت ثبت جهانی روستای شفیعآباد شهداد در فهرست بهترین روستاهای گردشگری جهان در سال ۲۰۲۵ از دیدگاه جامعهشناختی نوشت: روستای شفیعآباد شهداد، واقع در حاشیه کویر لوت، نه تنها یک جاذبه طبیعی و تاریخی است، بلکه نمونهای از سرمایه اجتماعی و فرهنگی ایران در سطح جهانی بهشمار میرود.
ثبت این روستا در فهرست بهترین روستاهای گردشگری جهان در سال ۲۰۲۵، صرفاً یک رویداد نمادین یا اقتصادی نیست، بلکه میتوان آن را یک نقطه عطف در تغییرات اجتماعی و تحولات جامعهشناختی منطقه دانست. چنین افتخاری، پیامدهایی چندلایه برای جامعه محلی دارد که از منظرهای هویت، فرهنگ، اقتصاد، ساختار اجتماعی و روابط بیننسلی قابل بررسی است.
بازتعریف هویت جمعی و افزایش سرمایه فرهنگی
در یک نگاه جامعهشناسانه، هویت جمعی یکی از مولفههای کلیدی انسجام اجتماعی است، روستای شفیعآباد با برخورداری از پیشینهای کهن، کاروانسرا و قلعه تاریخی و قرارگیری در مجاورت لوت، گنجینهای از نمادهای فرهنگی، معماری، زیستی و آیینی را در خود جای داده است.
ثبت جهانی این روستا به معنای رسمیت بخشیدن به ارزشهای فرهنگی و تاریخی آن در سطح بینالمللی است. این رویداد، هویت جمعی ساکنان را تقویت کرده و حس افتخار و تعلق به مکان را در بین نسلهای مختلف افزایش میدهد، از سوی دیگر، چنین ثبتهایی باعث به رسمیت شناخته شدن سبک زندگی بومی، مهارتهای سنتی، زبان محلی، پوشش و آیینهای مردمی میشود که پیشتر در حاشیه قرار گرفته بودند.
بدین ترتیب، سرمایه فرهنگی منطقه احیا شده و بهعنوان ابزاری برای گفتوگوی فرهنگی با سایر جوامع مطرح میشود.
بازتوزیع سرمایه اقتصادی و اجتماعی
یکی از بحرانهای روستاهای ایران، مهاجرت گسترده جوانان به شهرها و تهیشدن تدریجی این مناطق از نیروی انسانی مولد و خلاق است، گردشگری بینالمللی میتواند بهعنوان یک محرک اقتصادی جدید وارد عمل شود و باعث بازگشت نیروی کار و حتی مهاجرت معکوس شود.
با افزایش فرصتهای شغلی در حوزههایی چون اقامتگاههای بومگردی، راهنمایی گردشگری، تولید صنایعدستی، کشاورزی نوآورانه و خدمات مرتبط، ساختار اقتصادی روستا از یک الگوی معیشتی سنتی به مدل اقتصادی متنوعتر و پایدارتر تغییر مییابد.
از دید جامعهشناسی اقتصادی، توزیع جدیدی از سرمایه اجتماعی نیز شکل گرفته، بهطوری که گروههایی نظیر زنان، جوانان و سالمندان نقش پررنگتری در توسعه روستا مییابند.
زنان میتوانند از طریق مشارکت در بومگردی، آشپزی محلی، قالیبافی و صنایع دستی درآمدزایی کنند، جوانان نیز با بهرهگیری از ابزارهای نوین مانند رسانههای اجتماعی، گردشگری دیجیتال و استارتاپهای محلی، به ارتقای نام روستا کمک میکنند.
ارتقای سرمایه اجتماعی و افزایش مشارکت
ثبت جهانی شفیعآباد به خودی خود الزاماتی را نیز بهدنبال دارد، از جمله آموزشهای فرهنگی، ارتقای سواد رسانهای و برنامهریزی مشارکتی برای توسعه پایدار، این موارد موجب شکلگیری نهادهای محلی، شوراهای فرهنگی و مشارکت فعالتر مردم در تصمیمگیریهای جمعی میشود؛ در نتیجه، اعتماد اجتماعی، انسجام گروهی و مشارکت داوطلبانه میان اهالی افزایش مییابد که از مؤلفههای مهم سرمایه اجتماعی به شمار میروند.
چالشهای فرهنگی و پدیده توریسمزدگی
در کنار مزایای یاد شده، توسعه گردشگری میتواند پیامدهای منفی نیز داشته باشد، از جمله این تهدیدها میتوان به تجاریشدن فرهنگ بومی، ورود سبکهای زندگی شهری و بیگانگی فرهنگی نسل جوان اشاره کرد. جامعهشناسان فرهنگی این پدیده را «توریسمزدگی» مینامند؛ جایی که اصالت فرهنگ محلی در برابر انتظارات گردشگران قربانی میشود.
مدیریت صحیح این چالشها از طریق آموزش، برنامهریزی بومیمحور و نظارت مداوم امکانپذیر است.
ثبت جهانی روستای شفیعآباد شهداد در فهرست بهترین روستاهای گردشگری جهان، فرصتی بیبدیل برای احیای فرهنگی، توسعه اقتصادی و بازآفرینی اجتماعی این منطقه است، اما بهرهگیری موفق از این موقعیت نیازمند نگاهی همهجانبه، جامعهمحور و پایدار است.
جامعهشناسی به ما کمک میکند تا فراتر از آمار و شاخصهای اقتصادی، به ابعاد انسانی، فرهنگی و نهادی این تحولات نگاه کنیم، تنها در این صورت است که گردشگری، به جای آنکه یک تهدید برای اصالت فرهنگی باشد، به ابزاری برای توسعه انسانی و پایداری اجتماعی تبدیل خواهد شد.
انتهای پیام/
نظر شما