گیسو فکوری نوشاد، مسئول موزه قاجار آذربایجانشرقی در یادداشتی نوشت: موزهها بهعنوان فضاهایی فرهنگی، علاوه بر وظایف اصلی خود در حوزه حفاظت، معرفی، آموزش و پژوهش درباره آثار تاریخی و فرهنگی هر کشور، در شرایط بحرانی نیز نقش مهمی در تعامل با مخاطبان، تقویت حس میهندوستی، ترویج شفقت و اعتمادسازی ایفا میکنند. یکی از دغدغههای اصلی علاقهمندان به تاریخ و تمدن، صیانت و حفاظت از نشانهها، آثار و اسناد تاریخی در زمان جنگ است. دغدغهای که در صورت اطلاعرسانی نارسا و غیرحرفهای از سوی رسانهها، میتواند به شکلگیری احساس بیثباتی و عدم قطعیت در ذهن جامعه نسبت به سرنوشت این آثار منجر شود. موزه، حتی در زمانی که خدمات بازدید حضوری آن به دلیل بحران متوقف است، وظیفه دارد برای کاهش این ابهامات و کاستن از تنشهای ناشی از جنگ نسبت به میراث تاریخی و فرهنگی، نقش فعال و مسئولانهای ایفا کند.
در دوران جنگ و پس از آن، موزهها میتوانند با ارائه مجموعهای از تجربهها و برنامههایی که به بهبود روانی، ارتقای درک متقابل و افزایش تابآوری مخاطبان کمک میکند، نقشی کلیدی در آموزش و حمایت از جامعه ایفا کنند. این نقش شامل فراهمسازی فرصتهایی برای تأمل در گذشته، ترویج همدلی و شفقت، و تسهیل فرایند جامعهسازی از طریق تجربههای فرهنگی مشترک است. همچنین، موزهها قادرند با بهرهگیری از ابزارها و مکانیسمهای عملی، در کاهش ترومای ناشی از بحرانها و کاستن از احساس عدمقطعیت در جامعه تأثیرگذار باشند.
در این مسیر، موزهها میتوانند برنامههایی را با تمرکز بر سه محور اصلی طراحی و اجرا کنند: حفاظت، آموزش و مشارکت اجتماعی. این رویکردها شامل مراقبت از مجموعههای فرهنگی، تولید و ارائه منابع آموزشی، و ایجاد فضاهایی برای تعامل و پشتیبانی روانی مخاطبان خواهد بود. بهطور خاص، تمرکز بر آمادگی در برابر بحران، توسعه یادگیری برخط (آنلاین) و اطلاعرسانی دقیق به جامعه، میتواند اثرگذاری موزهها را در چنین مقاطع حساسی افزایش دهد.
از سوی دیگر، مخاطبان و علاقهمندان به میراثفرهنگی، آگاهی از روند حفاظت از آثار را حق مسلم خود میدانند؛ چرا که این آثار، متعلق به تمامی اعضای جامعه و نسلهای آینده است. حافظان میراثفرهنگی نیز بهعنوان نیروهای آموزشدیده و تخصصی، وظیفه صیانت از این سرمایههای ملی را بر عهده دارند. در همین راستا، ارتقای سطح آگاهی عمومی میتواند نقشی اساسی در تأمین امنیت فرهنگی و مقابله با آسیبهای ناشی از بحران ایفا کند و در موارد اضطراری، با رعایت اصول حفاظتی، به حفظ و نجات آثار و جلوگیری از سوءاستفاده افراد سودجو منجر شود.
افزایش آگاهی عمومی نسبت به اهمیت حفاظت از میراث فرهنگی در دوران جنگ، ضرورتی انکارناپذیر است که میتواند از طریق پویشهای آموزشی در موزهها تحقق یابد. با اجرای چنین ویژه برنامههایی، موزهها قادر خواهند بود نقش حیاتی خود را در صیانت از میراثفرهنگی و تقویت تابآوری ملی در شرایط بحرانی ایفا کنند.
میراثفرهنگی، متشکل از سنتها، دانشها و دستاوردهای چندصدساله در حوزههای هنر، معماری و علم، نمایانگر مسیر منحصربهفرد توسعه پایدار در هر جامعهای است. تجربههای جنگی در نقاط مختلف جهان، واقعیت تلخ تهدید دائمی تخریب، سرقت و تصاحب آثار فرهنگی را نمایان ساخته است. این آسیبها نهتنها به هویت ملی کشورها صدمه میزند، بلکه حافظه جمعی نسلهای آینده و حتی میراث مشترک بشریت را نیز تهدید میکند. چنانکه در جنگهای اخیر، بسیاری از مکانها و اشیای ارزشمند ثبتشده در فهرست میراث جهانی در معرض خطر یا ویرانی قرار گرفتهاند.
در این زمینه، تأکید بر پیامدهای جنگ باید مبتنی بر واقعیتها، بدون اغراق یا تقلیل موضوع، صورت گیرد. لازم است اطلاعرسانیها صادقانه بوده و به ریشهها، پیامدها و تلفات انسانی جنگ بپردازند. یکی از راههای مؤثر برای افزایش همدلی و درک عمومی، تمرکز موزهها بر روایت داستانهای افراد آسیبدیده از جنگ است. نمایش روایتهایی از امید، بهبودی، بازسازی و تلاش انسانها برای حفظ هویت فرهنگی، میتواند به ایجاد نگرشی مثبت و مقاوم در میان بازدیدکنندگان منجر شود.
ایجاد فضاهایی برای گفتوگو و تبادل نظر درباره حفاظت از آثار، یکی دیگر از مأموریتهای موزهها در دوران بحران است. این فضاها، علاوه بر انتقال دانش و تجربه، بستری برای جلب حمایت عاطفی، روانی و حتی فیزیکی از سوی مخاطبان فراهم میکنند. با مشارکت فعالانه مردم، احساس مسئولیت نسبت به حفاظت از میراثفرهنگی تقویت شده و جامعه در کنار متولیان رسمی، نقش فعالی در صیانت از گذشته فرهنگی خود ایفا خواهد کرد. برگزاری رویدادها و فعالیتهایی که تعامل و ارتباط اجتماعی را ارتقا دهند، همچنین کمک به بازسازی حس تعلق اجتماعی، از جمله اقداماتی است که باید بهصورت جدی در دستور کار موزهها قرار گیرد.
در نهایت، اجرای چنین استراتژیهایی نقشی حیاتی در ترمیم آسیبهای روانی ناشی از بحرانها ایفا کرده و بستری برای ساختن آیندهای صلحآمیز فراهم میسازد. آگاهی و آموزش جامعه، بهویژه در زمانیکه موزهها از ارائه خدمات حضوری بازماندهاند، همچنان وظیفهای بنیادین برای حفظ ارتباط پایدار میان مردم و نهادهای فرهنگی به شمار میآید. بازسازی این پیوند در دوران جنگ و پس از آن، ضرورتی استراتژیک است که موزهها باید با نگاه بلندمدت و فرهنگی آن را در اولویت برنامههای خود قرار دهند؛ تا فرهنگ مشارکت و مسئولیتپذیری در حفاظت از میراث فرهنگی، به بخشی جداییناپذیر از هویت جامعه بدل شود.
انتهای پیام/
نظر شما