مهدی جلیلیان فعال رسانه‌ای استان کرمانشاه در یادداشتی نوشت: نخستین وجه برجسته‌ی هرسم، تپه باستانی و قلعه‌ی تاریخی آن است. قلعه هرسم بر فراز تپه‌ای استوار در قلب روستا قرار گرفته و پیشینه‌ای تا دوره‌ی ایلخانی دارد. این اثر ارزشمند که در تاریخ ۶ اسفند ۱۳۸۵ با شماره ۱۷۵۵۴ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده، نمادی از جایگاه استراتژیک منطقه در مسیرهای تجاری و نظامی دوران گذشته است، به‌ویژه مسیر کهن همدان – بغداد. معماری سنگی، ساختار تدافعی و موقعیت جغرافیایی قلعه همگی حکایت از نقش حیاتی آن در کنترل و نظارت بر عبور و مرورهای نظامی و اقتصادی داشته‌اند. خوشبختانه، با مشارکت سازمان میراث فرهنگی و اهالی روستا، در سال‌های اخیر برخی ساخت‌وسازهای غیرمجاز بر روی این تپه تخریب شده‌اند تا زمینه برای حفاظت جدی‌تر فراهم شود. مردم هرسم از ایل زنگنه بوده و به زبان کردی زنگنه ای سخن می‌گویند؛ گویشی ریشه‌دار که خود بخشی از میراث ناملموس منطقه به شمار می‌آید.
در دامنه همین تپه، چشمه‌ای زلال با نام «سراب هرسم» جاری است؛ مظهر سرزندگی طبیعت و یکی از منابع اصلی حیات در منطقه. سراب هرسم نه‌تنها به تأمین آب کشاورزی و دامداری اهالی کمک می‌کند بلکه منظره‌ای روح‌نواز با دریاچه ای زیبا و روستایی سرسبز را به نمایش می‌گذارد. ارتفاع حدود ۱۳۲۰ متری از سطح دریا و اقلیم معتدل این منطقه، آن را به یکی از پاتوق‌های طبیعی بکر در استان تبدیل کرده است. همچنین گونه‌های گیاهی دارویی همچون آویشن، گون، گل گاوزبان، شیرین‌بیان و بابونه در این منطقه به وفور یافت می‌شود که می‌تواند زمینه‌ساز شکل‌گیری گردشگری سلامت و اکوتوریسم باشد. زیستگاه پرندگان محلی و مهاجر، جریان دائمی آب و سکوت طبیعت از دیگر ویژگی‌های سراب هرسم است.
در فاصله‌ای نه‌چندان دور از قلعه و سراب، بقعه‌ای متبرک به نام «امامزاده حسن (ع)» قرار دارد که طبق باور مردم، از نوادگان امام حسن مجتبی (ع) است. این مکان ساده اما سرشار از احترام معنوی، در میان کوه‌ها و درختان منطقه، فضایی روح‌افزا برای زائران فراهم کرده است. در ایام محرم، صفر، رمضان و اعیاد مذهبی، در دامنه ایان بارگاه گورستان وسیعی از مردمان محلی قرار دارد. این امامزاده میزبان جمعی از مؤمنان و زائرانی است که با نذر و نیاز و آیین‌های خاص محلی، ارتباطی عمیق با فضای معنوی برقرار می‌کنند. این امکان، ظرفیت بالقوه‌ای برای توسعه گردشگری دینی و معنوی را نیز فراهم می‌سازد. همچنین این ناحیه در جاده کرمانشاه به ایلام و مهران قرار دارد که پتانسیل قابل توجهی را به آن می دهد.
ترکیب منحصربه‌فرد قلعه تاریخی، سراب طبیعی و امامزاده مذهبی، زمینه‌ای ممتاز برای طراحی یک مسیر گردشگری منسجم و هدفمند فراهم می‌کند. پیشنهاد می‌شود در ورودی روستا، مرکز کوچکی با عنوان «مرکز تفسیر فرهنگی – طبیعی هرسم» راه‌اندازی شود تا به‌عنوان نقطه شروع سفر گردشگران عمل کند. این مرکز می‌تواند شامل بخش‌های مختلفی باشد: نمایشگاه تاریخ و باستان‌شناسی قلعه (شامل ماکت‌ها، تصاویر و ویدئوهای بازسازی‌شده)، گالری تنوع زیستی با تمرکز بر گیاهان دارویی و حیات‌وحش منطقه، بخش فرهنگی شامل معرفی ایل زنگنه، موسیقی محلی (هوره‌خوانی)، لباس سنتی و صنایع‌دستی، و نهایتاً حتی یک موزه ی کوچک.
در نزدیکی سراب، ساخت چای‌خانه سنتی با معماری بومی، غرفه فروش محصولات محلی مانند لبنیات، عسل کوهی، سبزی خشک، گیاهان دارویی و صنایع‌دستی، می‌تواند به اقتصاد روستایی کمک کند. همچنین ایجاد فضای آموزش برای کارگاه‌های گیوه‌بافی، سوزن‌دوزی محلی و تهیه غذاهای سنتی، به تجربه‌ گردشگری عمق بیشتری می‌بخشد.
البته توسعه این طرح با چالش‌هایی نیز مواجه است که نیازمند همکاری نهادهای مختلف است. مهم‌ترین چالش‌ها شامل کمبود منابع مالی، نبود زیرساخت مناسب (جاده، تابلو، سرویس بهداشتی، اینترنت)، مهاجرت نیروهای جوان، و نبود شناخت کافی از اهمیت منطقه می‌باشد. راهکارهایی همچون جذب بودجه از طریق اعتبارات ملی گردشگری، مشارکت بخش خصوصی، دعوت از NGOهای فرهنگی و زیست‌محیطی، و تدوین تفاهم‌نامه میان سازمان میراث فرهنگی، اوقاف، گردشگری، جهاد کشاورزی و استانداری می‌تواند مسیر توسعه را هموارتر سازد.
از منظر اقتصادی، این پروژه می‌تواند ده‌ها فرصت شغلی پایدار ایجاد کند؛ از راهنمای گردشگر گرفته تا فروشنده صنایع‌دستی، باغدار، هنرمند، نان‌پز و معلم فرهنگ. همچنین درآمد حاصل از گردشگران داخلی و خارجی می‌تواند منبعی تازه برای تقویت اقتصاد خانواده‌های محلی باشد. از منظر اجتماعی، تقویت هویت فرهنگی، ارتقاء اعتماد به نفس جامعه محلی، مستندسازی گویش و آیین‌ها و همچنین انتقال این میراث ارزشمند به نسل‌های آینده از جمله دستاوردهای این طرح است. در کنار این‌ها، ایجاد تجربه‌ای عرفانی – معنوی برای زائران در امامزاده، جلوه‌ای از گردشگری روحی را نیز به نمایش خواهد گذاشت.
در نهایت می توانیم بگوییم که منطقه هرسم یک بسته کامل از تاریخ، طبیعت و معنویت است که در صورت مدیریت صحیح، می‌تواند الگویی برای توسعه‌ پایدار گردشگری روستایی در غرب کشور باشد. با نگاه جامع، رویکرد مشارکتی و احترام به فرهنگ بومی، می‌توان هرسم را از حاشیه فراموشی به متن توجه کشاند. آینده‌ی این گنجینه‌ی خاموش، در گرو تصمیم امروز ماست؛ تصمیمی برای حفظ، معرفی و شکوفایی یک میراث اصیل ایرانی.

انتهای پیام/