میراث آریا: فرایند ساخت یکی از آخرین لنجهای چوبی ایران در بندر تاریخی کُنگ، پس از ۱۲ سال وقفه و دشواری، سرانجام به پایان رسید و این لنج بزرگ با ظرفیت ۶۰۰ تن به آب انداخته شد. به گفته علی پوزن، مدیر پروژه موزه زنده لنج سازی گوران و فعال میراث دریایی جنوب، این رویداد در حالی رخ داده است که لنجسازی سنتی در جنوب کشور در آستانهی فراموشی کامل قرار دارد.
پوزن در گفتوگو با خبرنگار میراثآریا توضیح میدهد که روند ساخت این لنج از ۱۲ سال پیش در کارگاه مرحوم عبدالله ابراهیمی آغاز شده است: در طول این سالها، به دلیل کمبود نقدینگی، گرانی مواد اولیه و نبود حمایت رسمی از استادکاران، کار ساخت چندین بار متوقف شد. در نهایت با همت وارثین و شرکا، این پروژه به پایان رسید.
این لنج از ترکیب چوبهای ساج، بالاو، کَرِت و کنار ساخته شده است. به گفتهی پوزن، انتخاب این چوبها به دلیل مقاومت بالا در برابر رطوبت و املاح آب دریاست.
او افزود: فرآیند ساخت لنج بهصورت کاملاً سنتی انجام شد؛ بدون نقشه مهندسی و صرفاً با تکیه بر دانش بومی استادکاران که از طریق تجربه و آموزش شفاهی منتقل شده است.
به گفته پوزن، بخش عمدهای از استادکاران دخیل در این پروژه، امروز در قید حیات نیستند: استاد فرمان و تخته، مرحوم وحید از چابهار بود؛ استاد کلفات و لامی، مرحومان صالح و مسلم از جزیره؛ و نظارت نهایی و به آباندازی را استاد عیسی هدری از گوران برعهده دارد . با درگذشت این افراد، بخشی از مهارتهای فنی این حوزه نیز از بین رفته است.
او تأکید کرد: اکنون تنها دو لنج چوبی از نسل اصیل لنجسازی ایران در حال فعالیتاند؛ یکی در بندر کُنگ و دیگری در کارگاه بندرگوران. این آمار بهخوبی نشان میدهد که صنعت بومی لنجسازی در معرض نابودی کامل قرار گرفته است.
مدیر پروژه موزه زنده لنج سازی گوران در بخش دیگری از گفتوگو به دلایل کاهش فعالیت کارگاههای لنجسازی اشاره کرد و افزود: یکی از چالشهای اصلی، دسترسی به چوب مناسب است. در گذشته چوب ساج از هند یا مالزی وارد میشد اما امروز واردات آن بسیار دشوار و پرهزینه است. از سوی دیگر، لنجهای فایبرگلاس و فلزی با هزینه کمتر و زمان ساخت کوتاهتر جایگزین شدهاند و سرمایه گذاران رغبت کمتری به لنج چوبی نشان می دهند و این تغییر موجب خروج استادکاران سنتی از چرخهی تولید شده است.
پوزن اظهار کرد: برای ساخت یک لنج چوبی بزرگ، گاهی بیش از ۲۰۰ مترمکعب چوب مورد نیاز است و مراحل ساخت بین ۱ تا ۲سال طول میکشد. در حالی که یک لنج فایبرگلاس ظرف چند ماه آماده میشود. همین اختلاف زمانی و هزینه باعث شده سازندگان سنتی نتوانند در بازار رقابت باقی بمانند.
به باور پوزن، لنجسازی سنتی نهتنها یک صنعت، بلکه بخشی از میراث فرهنگی ناملموس ایران است که انتقال آن بدون برنامهریزی آموزشی ممکن نیست. او عنوان کرد: در گذشته دانش ساخت لنج بهصورت تجربی و خانوادگی منتقل میشد. پدران در کنار پسران کار میکردند و مهارتها در کارگاهها منتقل میشد. اما امروز به دلیل تعطیلی اغلب کارگاهها، این چرخه انتقال دانش متوقف شده است.
پوزن معتقد است اگر آموزش رسمی لنجسازی بهعنوان یک مهارت بومی در مراکز فنی و حرفهای جنوب کشور تعریف نشود، در کمتر از ۱۰سال هیچ فردی نخواهد توانست یک لنج چوبی را از ابتدا تا انتها بسازد.
در پاسخ به این سؤال که چه اقداماتی میتواند به حفظ این هنر کمک کند، افزود: پیشنهاد ما تشکیل یک کارگروه دائمی با حضور ادارهکل میراث فرهنگی، بنادر و دریانوردی، منطقه آزاد، صنایع و صندوق اتاق بازرگانی هرمزگان است تا برنامهای برای حفاظت و بازآفرینی این صنعت تدوین شود. ثبت جهانی لنجسازی خلیج فارس در فهرست میراث ناملموس یونسکو، فرصتی است که باید از آن برای جذب حمایتهای مالی و آموزشی استفاده کرد.
پوزن همچنین بر لزوم ایجاد مراکز آموزشی در بنادر کُنگ، لافت و گوران تأکید میکند: در کشورهای حاشیه خلیجفارس، مانند عمان و امارات، دولتها نه تنها کارگاههای سنتی را حفظ کردهاند بلکه از آنها بهعنوان جاذبه گردشگری و مرکز آموزش فنی استفاده میکنند. در ایران نیز این ظرفیت وجود دارد اما نیازمند سیاستگذاری مشخص است.
کارشناسان بر این باورند که لنجسازی سنتی، فراتر از یک مهارت فنی، بخشی از اقتصاد تاریخی بنادر جنوبی ایران بوده است. در سدههای گذشته، تجارت دریایی در خلیج فارس بهطور مستقیم با تولید و نگهداری لنجها ارتباط داشت و صدها خانواده از این مسیر امرار معاش میکردند.
به گفته پوزن، کاهش فعالیت این صنعت تأثیری مستقیم بر معیشت جوامع ساحلی دارد: با توقف ساخت لنج، زنجیرهی مشاغل وابسته مانند نجاری،رنگکاری، دوخت بادبان و حتی حملونقل محلی نیز از بین رفته است. در گذشته، ساخت هر لنج زمینه اشتغال دهها نفر را برای چند سال فراهم میکرد. اکنون این ظرفیت بهطور کامل از دست رفته است.
مدیر پروژه موزه زنده لنج سازی گوران یکی از راهکارهای حفظ این دانش بومی را ایجاد موزه زنده لنجسازی عنوان کرد و افزود: در بنادر کُنگ و لافت و روستای گوران میتوان کارگاهی آموزشی نمایشی راهاندازی کرد تا گردشگران و پژوهشگران با مراحل ساخت لنج از نزدیک آشنا شوند. چنین مرکزی میتواند هم به احیای مهارتها کمک کند و هم ارزش اقتصادی جدیدی از طریق گردشگری فرهنگی ایجاد کند.
او بر این باور است که صنعت لنج سازی باید همچون گذشته به چرخه اقتصاد بازگردد، همانگونه که درگذشته این هنر برای بار و صیادی به کار میرفت، امروز نیز میتواند با کاربری گردشگری موردحمایت و توسعه قرار گیرد.
پوزن بیان کرد: موزه زنده لنجسازی گوران نمونه موفقی از این رویکرد است که پس از سالها پیگیری در کارگاه لنج سازی عبدالرحمن هدری توانست نخستین لنج چوبی با کاربری گردشگری را با سرمایهگذاری بخش خصوصی بسازد. تحقق این مسیر، نیازمند حمایت دولت و هلدینگهای گردشگری است تا هر مجموعه با سفارش ساخت یک لنج گردشگری، ضمن ایجاد درآمد، زمینه تداوم آموزش و انتقال دانش استادکاران به نسلهای جوان و دانشگاهی را فراهم کند.
در بخش پایانی گفتوگو، پوزن با تأکید بر این که لنجسازی چوبی باید بهعنوان یک بخش از هویت ملی ایران در سیاستگذاریهای فرهنگی و اقتصادی کشور دیده شود، افزود: این صنعت تنها به جنوب ایران تعلق ندارد. لنجها و جهازها بخشی از تاریخ تجارت ۶ هزار دریایی ایران در خلیج فارس و اقیانوس هند هستند. حفظ آن یعنی حفظ بخشی از تاریخ تعاملات اقتصادی و فرهنگی ایران با جهان است.
او تأکید کرد: اگر امروز برای مستندسازی، آموزش و حمایت از این هنر اقدام نکنیم، در آینده نزدیک نه تنها استادکاران بلکه دانش فنی و ابزارهای مرتبط نیز از بین خواهند رفت. این یک هشدار جدی است و نیاز به تصمیم فوری دارد.
انتهای پیام/
نظر شما