میراثآریا: اینجا حرم امام هشتم حضرترضا (ع)، است. جایی که مامن دلهای عاشق و پناهی برای دلهای خسته است. جایی که عشق معنایی دوباره مییابد و فضای آکنده از عطر معنویت مشام هر زائری را نوازش میکند.
حرم امامرضا (ع)، جلوه اعلایی از هنر و معماری ایرانی – اسلامی است. به هر صحنی که وارد شوی، علاوه بر فضای معنوی حاکم، روح معماری ایرانی – اسلامی را در این مکان مقدس به خوبی حس میکنی.
وجود گنبدها، گلدستهها، مساجد، نقارهخانه و رواق، تالار، کتابخانه و موزه باعث شده که معماری مجموعه حرم، در نوع خود بینظیر باشد که این نشاندهنده این است که معمار حرم امام رضا زحمت زیادی کشیده است.
آئینهکاری در حرم جلوه هنر ایرانی – اسلامی
در زیباسازی حرم امام رضا (ع) خلاقیتهای خاصی برای کاشیکاری، آینهکاری و همچنین طلاکاری گنبد آن بهکاررفته است که نشاندهنده ذوق و هنر خاص معماران ایرانی است.
آینهکاری یکی از هنرهای ایرانی و از تزیینات وابسته به معماری است که سابقۀ آن به دوره صفویه باز میگردد. تکههای شکسته شده آئینه که به شکل شگفتانگیزی نور را بازتاب داده و یک فضای عرفانی و دلنشین را ارائه میدهند. در بخشی از قسمتها مانند رواق دارالسیاده از شیشههای رنگی استفاده شده که آن هم جلوههای نوری بینظری دارد. آئینهکاری یک هنر است و حاصل این هنر، ایجاد فضایی درخشان بوده که از بازتاب پیدرپی نور در قطعات بیشمار آینه پدید میآید. قطعات کوچک آینههای شیشهای وقتی توسط دستان هنرمند آینهکار در کنار هم قرار میگیرند، تصاویر زیبایی را به وجود میآورند.
آئینهکاری بهعنوان یکی از شاخصترین هنرهای تزئینی ایرانی، قرنهاست در معماری اماکن مذهبی و بناهای تاریخی جلوهگری میکند. حرم مطهر امام رضا(ع) یکی از برجستهترین جلوههای این هنر اصیل است که تجربه ای متفاوت از زیباییشناسی ایرانی اسلامی را پیش چشم زائران قرار می دهد.
دنبال کسی هستم که بتوانم با او درباره آئینهکاریهای زیبا در معماری حرم این امام همام، گفتوگو کنم.
محمدرضا جلالیان مسئول بخش آینهکاری حرم مطهر امام رضا(ع) و از هنرمندان فعال در عرصه آئینهکاری حرم را پیدا میکنم.
او در گفت وگو با خبرنگار ما عنوان میکند: پدرم مرحوم حاج محمود جلالیان در حرم امام هشتم(ع) آئینه کار بود و از همان کودکی همراه پدرم به حرم میآمدم و در ذهنم خاطراتی دارم و تقریباً از ۱۲–۱۳ سالگی تا همین حالا که ۴۸ سال سن دارم مشغول به آینهکاری هستم. علاوه بر انجام رسمی آئینهکاری در حرم مطهر امام رضا(ع) از سال ۸۱، سابقه انجام آئینهکاری در شهرهای مختلف از جمله در شهرهای شمال کشور، تهران، اصفهان و سایر شهرهای کشور را دارم.
مسئول بخش آئینهکاری حرم مطهر امام رضا(ع) میافزاید: آئینهکاریهای من در موزه هنرهای اسلامی مالزی، حرم دختر امام حسین(ع) در لبنان، مسجدی در کشور قطر به یادگار مانده و حتی آئینهکاریهای یک کلیسا در لندن را در زمان کرونا با کمک هنرمندان دیگر در مشهد ساخته و به صورت پیش ساخته به برای نصب به کشور انگستان ارسال کرده ام.
جلالیان درباره این هنر در حرم مطهر امام هشتم(ع)می گوید: آئینهکاریهایی که در حرم کار شده خیلی متنوع است و میتوان همه نوع طرح از جمله انواع گره، شاهگره، طرحهای اطلسی را دید و تفاوت آئینهکاری در حرم با سایر اماکن این است که از موتیف یا همان گل و برگ فرنگی کمتر استفاده شده است.
او درباره آئینه انتخابی توضیح میدهد: مرغوبترین آئینهها در اینجا استفاده میشود و همه آئینهها نقره هستند و با دولابه رنگ است و باید گفت یکی از دلایلی که آئینه سیاه میشود یا میریزد وجود رطوبت است که همین دولایه رنگ باعث میشود رطوبت به آئینه نفوذ نکند ضمن آنکه استفاده از نقره باعث میشود تا آئینه شفافتر و انعکاس آن بهتر باشد.
جلالیان ابزار کار آئینهکاری را الماس برای برش آئینه، گچ، استامبولی، خطکش، متر و گونیا معرفی میکند و ادامه میدهد: گچ و سریش به عنوان ملات استفاده میشود و در بعضی نقاط مثل کار روی سنگ و چوب اگر نیاز باشد از چسب چوب هم استفاده میکنیم.
این استادکار هنر آئینهکاری در حرم مطهر امام رضا(ع) آئینهکاری در رواق دارالسیاده، این صحن را به دلیل استفاده از گره و شاهگره از آئینهکاریهای خاص این مکان مقدس میداند و میگوید: یکی از آئینهکاریهای خیلی خاص در چند دهه اخیر در رواق شیخ طوسی که مراسم عقد عروس و دامادها در آن برگزار میشود انجام شده است. در این رواق حجم زیادی از نقوش اطلسی و شرشره آئینهکاری شده و آئینهها حتی یک و نیم تا دو میل برش خرده تا حالت برفکی پیدا کند تا نه تنها رنگ تیره لباسهای افراد را هنگام تردد نگیرد بلکه انعکاس نور و بارش نور با توجه به کاربری مکان که مراسم ازدواج است به حداکثر میزان ممکن برسد.
این هنرمند که مرمت آئینهکاریهای قدیمی حرم مطهر امام رضا(ع) را انجام داده است به تشریح اجرای قوی این آئینهکاریها اشاره میکند و ادامه میدهد: بهعنوان مثال آئینهکاریهای رواق دارالسیاده و دارالسعاده قدیمی است اما اینکه استادکاران درگذشته چطور توانستهاند در نبود ابزار پیشرفته کامپیوتری گرهها و شاهگرههای آن را دقیق، درست و به صورت پرکار و ریز اجرا کنند بسیار جالب توجه است.
جلالیان قدیمیترین آئینهکاری را مربوط به دارالحفاظ حرم مطهر با قدمت بیش از ۱۵۰ سال معرفی و در تکمیل توضیحات خود اضافه میکند: در مرمت آئینهکاریهای قدیمی حرم مطهر امام رضا(ع)، رویه این است که آئینههای قدیمی کاملا حفظ شود مگر اینکه به مرور زمان شرایط محیطی به نحوی آسیب زده باشد که قابلیت استفاده نداشته باشد که این آئینهها به موزه حرم تحویل میدهیم و بر همین اساس آئینههای دارالحفاظ به همان صورت که بوده حفظ و مرمت شده و تلاش کردیم از تکنیکی که در همان زمان استفاده شده بود برای آئینهکاری استفاده کنیم. در گذشته در پشت آینهها از کاغذ و موم عسل استفاده میشد و ما هم برای مرمت آئینههای این رواق آئینههای قدیمی را به همین سبک مرمت و دوباره جانمایی کردیم.
طرحهای آئینهکاری در حرم مطهر یک ویژگی معنوی
او منشا الهام طرحهای آئینهکاری در حرم مطهر امام رضا(ع) یا سایر مکانهای مذهبی را یک ویژگی معنوی اعلام میکند و توضیح میدهد: وقتی شخصی برای زیارت به حرم مطهر مشرف میشود پیش از آمدن باید آن غرور و منیت خود را کنار بگذارد و با خلوص نیت به حرم مطهر قدم بگذارد، آئینهکاری که تصویر انسان را به صورت شکسته نشان میدهد نمادی از این شکستن غرور است و برای همین اکثر طرحهایی که در حرم مطهر اجرا میشود شامل نقوش هندسی مانند انواع گرههای ده و دوازده تند و کند است که قبل از اجرا ترسیم، کارشناسی، نمونهزنی، ارزیابی و سپس اجرای نهایی میشود.
او درباره تاثیر نور پردازی در جلوه آینه کاریها میگوید: در برخی مکانها برای اجرای نور توصیه میکنیم از نور مهتابی و از برخی جاها نور مهتابی استفاده شود و حتی بهتر است فرشهای کرم یا سنگ برای کف مورد استفاده قرار بگیرد تا جلوه و انعکاس نور آینه کاری بیشتر در فضا تاثیر بگذارد.
استاد کار هنر آئینهکاری حرم مطهر امام رضا(ع)، حاج علی کوزهگر، حاج آقای سید عسکری، استاد مهدی سادات، حاج علی جلالیان و پدرش را از استادکاران گذشته آئینهکاری در حرم معرفی میکند و ادامه میدهد: آئینهکاری تقریباً مختص کشور ماست. در اواخر دوره صفوی آینههایی که از اروپا به آسیای شرقی میرفت، در مسیر میشکست. هنرمندان ایرانی آئینههای شکسته را کنار هم میگذاشتند. ابتدا آئینههای تکه تکه بدون برش با الماس، کنار هم چیده میشد و لابهلایش گچبری میشد که به آن بندکشی میگفتند. کمکم در دوره قاجار این هنر بسیار پیشرفت کرد و ترکیب گرهها و آئینهکاری به اوج رسید که نمونه آن را در کاخ گلستان میبینیم.
این هنرمند اضافه میکند: هر بخش از حرم مطهر با توجه به سبک و آئینهای که در آن استفاده شده مشخص است که مربوط به چه دورهای میشود مثلا در گذشته و در حدود ۶۰تا۷۰ سال قبل که هنوز تکنیک آئینهسازی چندان پیشرفت نکرده بود آئینهها شیت بوده و موج داشته و بعد از آن در حدود ۵۰سال قبل آئینههای فلوت یا بدون موج آمده است. بهعنوان نمونه آئینهکاری بدنه رواق شیخ بهایی آئینهکاری شیت و جیوه دستی است و در رواق دارالولایه میتوان نمونههای قدیمی آئینههای فلوت را دید ضمن آئینه باید گفت نهایت ضخامت آینهکاری یک تا دو میل باشد و آئینه بیش از این ضخامت مناسب نیست.
جلالیان به استفاده از آئینهکاری رنگی و ترکیب آن با گچبری در رواق امام خمینی اشاره میکند و توضیح میدهد: آئینهرنگی تقریبا از سال ۷۰ در آئینهکاری حرم وارد و در ابتدا هم در رواق دارالولایه به کار گرفته شد، قبل از دهه ۷۰ شیشه را رنگ میکردند تا مثلا بهعنوان کادر یا همیلکشی بین گرهها استفاده کنند و بعد سال ۷۰ از آئینه رنگی در رنگهای مختلف مثل طلایی، لاجوردی، سبز و سایر رنگها استفاده شده است.
جلوهای از مهارت، خلاقیت و ارزشهای معنوی
او در خصوص فلسفه استفاده از آئینهها یا شیشههای رنگی میافزاید: در بیشتر مواقع استفاده از شیشه و آئینه رنگی برای زیبایی است اما در جاهایی که مقبره باشد شیشه رنگی مشکی کار شده که نمونه آن را میتوان در رواق شیخ بهایی دید. البته باید بدانیم که هنر آئینهکاری در حرم مطهر امام رضا(ع) تنها جلوهای تزئینی نیست، بلکه ترکیبی از مهارت، دقت، خلاقیت و ارزشهای معنوی است که نسلها بهدست استادکاران ایرانی حفظ و منتقل شده و هر قطعه آئینه، بازتابی از تاریخ، تلاش هنرمند و پیوند میان هنر و معنویت است و نشان میدهد چگونه هنر سنتی ایرانی توانسته در فضای مقدس حرم، هم زیبایی خلق کند و هم تجربهای معنوی برای زائران رقم بزند.
انتهای پیام/
نظر شما