سرزمین ایران ازنظر جغرافیایی و آب و هوایی جزو مناطق خشک است. از سوی دیگر، ایران کشور کشاورزی بوده و هست، به آب نیازمند است و به آن زنده. از دیرباز آب همیشه نگرانی و مسئله اوّل این کشور بوده است. همین کمبود آب و وجود بیابان‌ها و کویرهای خشک و اندیشهٔ والای ایرانی بود، که حرمت نهادن ویژه به آب را در میان ایرانیان در زمان باستان به وجود آورد، اعتقادی که تا زمان ما همچنان ادامه داشته است. آب در این سرزمین به‌عنوان یک عنصر حیات‌بخش نمادی از تقدّس، تازگی، طراوت، تجدید حیات، برکت و فراوانی است.
آب در فرهنگ‌های مختلف و ازجمله ایران از خاستگاه و جایگاه خاصی برخوردار است. خاستگاه آب در ایران به فرهنگ پیش از اسلام برمی‌گردد، که نمادهای آن را می‌توان در اوستا که به ستایش ایزد بانوی آب‌ها «آناهیتا» می‌پردازد، دید. «ستایشگریم آب پاک سودرسان زندگی ساز را، ستایشگریم آن اَردویسورا آناهیتا را، آن نگهبان شایسته آب‌های نیالودهٔ گیتی را...» (اوستا، آب نیایش)
با ظهور اسلام حرمت و قداست آب از ایران پیش از اسلام، در دین اسلام و فرهنگ اسلامی نمود دیگری پیدا کرد. اسلام برای آب اهمیت زیادی قائل است. چه از منظر پاکیزگی، بهداشت و سودرسانی و چه ازنظر حرمت و احترام به آب.
این توجه به آب و ارزش‌گذاری به آن در دوره‌های تاریخی باستان و نیز با توجه به این‌که خداوند در قرآن کریم می‌فرماید «و من الماء کُلّ شی حیّ»، همچنان در پس از اسلام در نزد ایرانیان مورد تأکید بوده است و ایرانیان همچنان قدر آب را در سرزمین خود دانسته و در حفظ و نگهداری آن کوشش کرده‌اند.
استان زیبا، سرسبز و حاصلخیز گلستان با داشتن دریا، رودخانه و چشمه‌سارها و دیگر منابع آبی متعدد، بِسان دیگر سرزمین‌های کشورمان در حسرت و تمنّای آب بوده است. شگفت‌آور می‌نماید که در این استان شمالی کشور، مردمانش برای باران دست به دعا و نیایش برمی‌دارند. چنانچه در این سرزمین حاصلخیز منابع آبی روبه کاهش رود و اندک زمانی دیر باران ببارد، تمام زیبایی‌های آن بر باد خواهد رفت. ازاین‌رو آب پدیده ارزشمند و مقدّسی در نزد مردمان گلستان به شمار می‌رود.
بسیاری از محوطه‌های باستانی و استقراری بشر گذشته در استان گلستان مانند غار کیارام با قدمت یک‌صد هزار سال، غار حمام خدایی، تپه‌های پیش‌ازتاریخی مانند یاریم تپه، تپه پیش‌ازتاریخی تورنگ تپه و شهرهای تاریخی دشت حلقه، گبری قلعه و قلعه‌های تاریخی چون مبارک‌آباد، قلعه ماران و دیگر مجموعه‌های تاریخی همه در کنار و یا نزدیک به منبع تأمین آب همیشگی به وجود آمده‌اند؛ کنار رودخانه، نهرها و چشمه‌ها زندگی همیشه جاری است. و این را مردمان استان گلستان به‌خوبی دریافته بودند.
آثار برجای‌مانده از سدها، قنات‌ها، آب‌انبارها و... نشان می‌دهد که مردم این استان در زمان‌های گذشته آب مصرفی خود را به چه سختی و تلاشی فراهم می‌کرده‌اند.
لاری
مرسوم‌ترین روش برای جمع‌آوری آب باران در میان ترکمنان به‌منظور تأمین آب نوشیدنی، لاری‌ها هستند. هم‌اکنون نیز در بسیاری از روستاهای ترکمن نشین این لاری‌ها هستند که آب شرب را فراهم می‌کنند.
لاری آب‌انباری است که ذخیره آب آن از محل بارش نزولات جوی (برف و باران) تأمین می‌شود. برای این منظور آب جاری از سقف‌های شیروانی توسط لوله‌های ناودانی به لاری‌ها هدایت می‌شود.
لاری‌ها می‌تواند دو کاربرد داشته باشد، یعنی هم مخزنی برای نگهداشت آب و هم این‌که ایوانی برای خانه باشد و بیشتر این شکل از لاری‌ها به‌صورت دوکاره از آن استفاده می‌شود. طوری که وقتی لاری را می‌خواهند بسازند باید نزدیک به یک متر از خانه فاصله داشته و این فاصله را با سنگ و سیمان و ملات ماسه پر می‌کنند. این‌گونه لاری‌ها به‌صورت ایوان نیز استفاده می‌شدند.
آب موردنیاز لاری‌ها از باران جمع شده بر روی سقف خانه تأمین می‌شود. برای این منظور سقف خانه کمی شیروانی و حلبی یا سیمانی بود. ناودانی را به سقف متصل می‌کردند، آب باران که در سقف جمع می‌شود به‌وسیله این لوله به سمت لاری هدایت می‌شود.
کشیدن آب از لاری وظیفهٔ زنان و دختران است. امروزه برخی از افراد بر روی لاری پمپ برقی قرار داده و امکان بهره‌برداری از آن را با لوله‌کشی آسان کرده‌اند. در طول سال یک یا دو نوبت مخزن لاری را لایروبی می‌کنند. این کار عمدتاً در فصل تابستان که لاری از ذخیره کمتری برخوردار است، انجام می‌گیرد. تمیز کردن لاری وظیفه مرد یا پسر خانواده است.
چنانچه پیش‌تر گفته شد استفاده از لاری برای تأمین آب آشامیدنی در بیشتر نقاط روستایی ترکمن‌صحرا هنوز هم متداول است.
ساخت لاری از گذشته تاکنون برای مردم ترکمن بسیار سودمند بوده و هست. از آب آن ضمن صرفه‌جویی و کاهش هزینه‌ها برای مصارف آشامیدنی و حتی بهداشتی خودشان استفاده می‌کردند و باور داشته‌اند که آب لاری دارای ویژگی‌های سودمندتری از آب چاه، رودخانه و امروز نیز از آب شرب لوله‌کشی هست. بر این باور هنوز ساخت آب‌انبار در شهرها به‌طور محدود و در روستاها بیشتر متداول است.
گزارش از علیرضا حصارنوی * باستان‌شناس و مدیر میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی آزادشهر
انتهای پیام/
