رجبعلی لباف خانیکی، باستانشناسان و پژوهشگر میراث فرهنگی و گردشگری در یادداشتی نوشته است: موقعیت خاص جغرافیایی و منطقهای کاخک از گذشتههای دور ایجاب میکرده از سویی مورد استقبال و سکونت قرار گیرد و از سوی دیگر یاغیان و راهزنان به آن چشم طمع داشته باشند و بارها کاخک را نا امن کنند.
شهر کاخک به عنوان آخرین کانون جمعیتی جنوب خراسان رضوی در فاصله ۲۶ کیلومتری جنوب شهر گناباد و در دامنه شمالی رشته کوه سیاه بر سر راه قدیمی تون به قاین واقع شده و به عبارتی در سرنوشت آن شهرها شریک بوده است.
در عرصه اسطوره، کاخک مشرف بر رزمگاه ایرانیان و تورانیان در جنگ دوازده رخ در بیابان گناباد بوده که محرزترین نشانههایش انتساب دو مکان به مدفن پیران ویسه فرمانده تورانیان در مدرسه سعد سلمان کاخک و روستای قلعه سفید در نزدیکی کاخک است.
در دوران تاریخی تا اوایل قرن سوم هجری قمری نمیدانیم بر کاخک چه گذشته اما میتوان فرض کرد که در کشاکش میان ساگارتیان که از ابتدای مهاجرت آریاییان آن منطقه را در اختیار داشتند و اشکانیان که در دوران مهرداد دوم (۱۲۳-۸۸ پیش از میلاد) بر آن منطقه چیره شدند؛ یا هپتالیان که در عصر ساسانی بر منطقه مسلط بودند و بنا به نوشته بلاذری نیزک طرخان با سپاهیان یزدگرد سوم ساسانی در جنابد (گناباد) جنگیدند، یا عبور جنگجویان عرب در صدر اسلام از کاخک در راه قاین به تون، کاخک از آن وقایع مهم تآثیر پذیرفته و احتمالا آسیب دیده است.
اما از سال ۲۰۳ هجری قمری که محمد بن موسی الکاظم(ع) به خونخواهی برادرش علی بن موسی الرضا(ع) قیام کرد و مورد تعقیب سپاهیان مأمون عباسی قرار گرفت و به کاخک آمد، در گدار کاخک با آنها جنگید و شهید شد و در همان جا به خاک سپرده شد و از آن پس کاخک به عنوان مکانی زیارتی مورد توجه شیعیان قرار گرفت و بنا به اقتضای نیاز زائران به قطب اقتصادی و صنعتی نیز تبدیل شد. از آن پس آن جایگاه والا از سویی رونق کاخک را موجب شد و از سوی دیگر طمع متجاوزان و دشمنان را برای جسارت به آن وادی مقدس برانگیخته است.
در سال ۴۸۴ هجری قمری حسن صباح رهبر اسماعیلیه به یکی از داعیان به نام حسین قاینی ماموریت داد تا قلعههای اسماعیلیه را در قهستان راهاندازی و تجهیز کند، به رهبری او حدود ۷۰ قلعه در نقاط مختلف قهستان تصرف یا ساخته شد که حداقل چهار مورد از آنها در گناباد و از آنها سه مورد به نامهای سرتخت، جواشیر و زیبد در منطقه براکوه در شهرستان گناباد و نزدیک کاخک قرار داشت و از آن جا که کاخک بزرگترین مرکز جمعیتی، مذهبی و تجاری براکوه بود به ناچار در دوران اسماعیلیه نیز از آن نهضت تاثیر میپذیرفت و به همان دلیل است که برخی قلعه قدیمی کاخک را به اسماعیلیه نسبت میدهند.
اما در اوایل سده هفتم قمری غوریان به قهستان و مشخصا به کاخک لشکر کشیدند که ماجرا را به نقل از «منهاج سراج» مرور میکنیم: «در سال احدی و ستمائه(۶۰۱) ملک علاءالدین از غور لشکر بطرف ملحدان و قهستان برد، و در شهر قاین رفت و بطرف جناباد قهستان لشکر کشید و «قلعه کاخ» (کاخک) جناباد فتح کرد و غزو بسیار و جهاد بیشمار بجا آورد و بغور باز آمد».
در این روایت اگر منظور مورخ قریه یا شهر کاخک نبوده و همان قلعه کهن کاخک باشد، عظمت و اهمیت آن محرز است. به استناد آوردن نام «ملحدستان» احتمالا طرف جنگ غوریان اسماعیلیه بودهاند که فرضیه اسماعیلی بودن قلعه کهن کاخک را تقویت میکند. ظاهرا در فتنه چنگیز خان مغول آسیبی به کاخک وارد نشده اما در سال۶۵۵ ه.ق هلاکو نوه چنگیزخان مغول به منظور محو خلافت عباسی و تار و مار کردن اسماعیلیه به ایران لشکر کشید و به مقصودهای خود نائل آمد، همچنین در فرایند نیل به مقصود عده کثیری از اسماعیلیه و هوادارانشان را به خاک و خون کشید، شهرهای آنها را خراب کرد.
چنانچه بپذیریم قلعه کاخک هم از قلعههای اسماعیلیه بوده، در آن غائله مردم کاخک هم از آسیب مبرا نبودند. در سال ۷۰۵ه.ق با غلبه «امیر مولای» شمال قهستان به تصرف مولائیان درآمد و گناباد مرکز فرمانروایی مولائیان شد. امیر مولای و پسرش «امیر محمد بیک» پنجاه سال از گناباد بر شمال قهستان حکم راندند که لابد کاخک و قلعه کاخک هم به دلیل جایگاه نظامی و اجتماعی آن، ایفاگر نقش بوده است.
در دوران تیموریان «مولانا محمد کاخکی» نام کاخک را به متون تاریخی برد. محمد کاخکی که به نوشته «امیر دولتشاه سمرقندی» به فنون، علم هیئت و علوم غریبه وقوف تمام داشته و در زمینه ادبیات از علوم و فنون، شیوه نظم و نثر و وجد و هزل آگاهی داشت. استاد مسلم موسیقی و نوازنده چیره دستی نیز بود، مورد توجه «میرانشاه» فرزند تیمور قرار گرفت و در سمرقند به مجامع علمی و محافل بزمی تیموریان رونق میبخشید. همزمان با افول ستاره بخت میرانشاه، او نیز با دو تن از افاضل زمان به دستور تیمور به دار آویخته شد!
شهر کاخک، واقع در استان خراسان رضوی، یکی از جاذبه های توریستی و تاریخی این منطقه است.
انتهای پیام/
نظر شما