یونس زارع، دانشجوی دکترای باستان‌شناسی در یادداشتی نوشت: عیلام، هخامنشی و ساسانی سه دوره درخشان تاریخی در محدوده جغرافیایی استان فارس هستند. اما یک دوره مهم و کمتر شناخته شده دیگر، دوره‌ای است که شاهان محلی فارس در محدوده زمانی بین دوره هخامنشی و ساسانی استقلال نسبی داشتند. در این برهه زمانی حدود ۵۰۰ سال در ایران سلوکیان و اشکانیان قدرت را در دست داشتند. اسم‌های متفاوتی برای نام‌گذاری این دوره مانند فراهخامنشی، فرترکه، پساهخامنشی یا شاهان محلی فارس در دوره اشکانیان استفاده می‌شود.

این دوره به ظاهر حاشیه‌ای، در حقیقت پلی بود میان فروپاشی نظم هخامنشی و شکل‌گیری دولت قدرتمند ساسانی. اهمیت آن نه تنها در استمرار سنت‌های ایرانی، بلکه در حفظ هویت محلی و پیوند دادن فارس با تحولات کلان سیاسی ایران است.

دوره پساهخامنشی به دوره‌ای گفته می‌شود که شاهان محلی فارس احتمالاً زیر دست حکومت سلوکی و اشکانی حاکمیت نیمه مستقلی داشتند. البته بحث درباره اینکه آن‌ها حاکمان دست نشانده سلوکیان بودند یا نبودند نظری است که فقط با توجه به شباهت سکه اولین شاه محلی(بغداد) با سکه‌های سلوکی داده‌اند. اولین‌بار شخصی به نام هیل روی سکه‌های موزه بریتانیا کار کرد و با توجه به سکه‌ها آن‌ها را به چهار دسته تقسیم کرد و گفت از زمان سلوکی تا روی کار آمدن ساسانیان چهار سلسله در فارس حکومت کردند.

بیشتر پژوهشگران نظرات متفاوتی درباره زمان شروع حکومت شاهان محلی و تعداد آن‌ها دارند و شاید دلیل آن کمبود مستنداتی است که از کاوش‌های علمی بدست آمده است. ویسهوفر تاریخ ضرب سکه بغداد که اولین شاه فرترکه است را پایان قرن سوم/آغاز قرن دوم ق‌م می‌داند. شهبازی با توجه به سکه وهوبرز وی را دومین شاه فرترکه می‌داند. و می‌گوید: «زمان وهوبرز معلوم نیست. ولی از آنجا که سکه‌های وی از یک سو وزن سلوکی دارند و بعضی حتی سکه‌هایی با نقش اسکندر مقدونی را گرفته و ناقص کرده و دوباره با نقش خود ضرب کرده‌اند، از سویی دیگر هیچگونه آثار نفوذ دوره اشکانی نشان نمی‌دهد که تاریخ او را دورتر از دوره اول مقدونی می‌توان کشاند. در جدیدترین پژوهش محمدی فر معتقد ازسال ۲۸۰ق‌م اولین سکه فرترکه را بغداد ضرب کرد.

بیشتر پژوهشگران نظر متفاوتی درباره آغاز حکومت فرترکه‌ها دارند و تا وقتی کاوش‌های جدیدی صورت نگیرد نظر دادن در این مورد مشکلی را حل نمی‌کند، ولی همگی درباره تاریخ ۱۴۱ ق‌م که شاهان محلی زیر دست حکومت اشکانی می‌شوند و ۲۲۴ق. م که اردشیر پنجم از چهارمین سلسله شاهان محلی فارس تاجگزاری می‌کند و خود را اولین شاه ساسانی معرفی می‌کند پایان حکومت پساهخامنشی می‌دانند.

از دلایل اهمیت این دوره:

زنده نگه داشتن هویت پارسی: فرترکه‌ها با وجود سلطه مقدونیان و اشکانیان، سنت‌های محلی و دینی فارس را حفظ کردند.

تداوم سیاسی: ضرب سکه محلی و اداره نیمه‌مستقل فارس زمینه‌ساز استقلال‌طلبی بعدی ساسانیان شد.

پیوند دینی، سیاسی: مرکزیت معبد آناهیتا در استخر نشان می‌دهد دین و سیاست در این دوره به شدت در هم تنیده بودند.

بنیاد ساسانیان: بدون تجربه نیمه‌استقلال فرترکه‌ها، شکل‌گیری شاهنشاهی ساسانی با چنین قدرت و مشروعیتی ممکن نبود.

مهمترین محوطه شناخته شده این دوره شهر استخر در 10کیلومتری تخت‌جمشید اشاره کرد، در شهر استخر معبد آناهیتا قرار داشته که این شاهان محلی موبدان آن معبد بوده‌اند. در دوره بعد، یعنی دوره ساسانی نیز این اهمیت حفظ شد و اردشیر اولین شاه سلسله ساسانیان تا اخرین شاه ساسانیان یعنی یزدگرد سوم در این معبد تاجگذاری کردند.

دوره پساهخامنشی در فارس یا همان عصر فرترکه‌ها، اگرچه در نگاه نخست دوره‌ای کم‌رنگ و حاشیه‌ای به نظر می‌آید، اما در واقع نقشی کلیدی در تاریخ ایران ایفا کرد. این دوره توانست میان میراث درخشان هخامنشی و شکوه ساسانی پیوند برقرار کند. فرترکه‌ها نه تنها حافظان سنت‌های دینی و فرهنگی فارس بودند، بلکه با سیاست‌های واقع‌بینانه خود در برابر قدرت‌های بزرگ زمان (سلوکیان و اشکانیان) بقای هویت محلی را تضمین کردند.

انتهای پیام/