فردین زارعی رئیس اداره میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان کرمانشاه، در یادداشتی نوشت: شکل‌گیری و گسترش سازمان‌های مردم‌نهاد (سمن‌ها) یا همان نهادهای عمومی غیردولتی (NGO) در سال‌های اخیر توانسته است نقشی بی‌بدیل و اثرگذار در عرصه‌هایی ایفا کند که غالباً دولت‌ها با محدودیت‌ها و چالش‌های متعدد مواجه‌اند. این سازمان‌ها که در ساختار رسمی دولت جای ندارند، به‌واسطه برخورداری از جایگاه اجتماعی رفیع و ارتباط مستقیم با اقشار مختلف مردم به‌ویژه نخبه‌ها و فعالان اجتماعی، توانسته‌اند در کنار دولت‌ها در بخش‌های متنوعی از جمله فرهنگی، میراثی، آموزشی، اجتماعی و گردشگری تأثیرات مثبت و پایدار برجای گذارند.

نگاهی به تاریخ نشان می‌دهد که هر زمان که اداره امور صرفاً به دولت سپرده شده و از مشارکت و ایده‌های مردم بهره‌گیری نشده، روند پیشرفت کند، صرفاً روزمره و فاقد پایداری کافی بوده است. در مقابل، همکاری سیستماتیک و خودجوش مردم با دولت، مهم‌ترین عامل تقویت حرکت اجتماعی و ماندگاری دستاوردها بوده است.

از این رو، نگاه به سازمان‌های مردم‌نهاد باید به‌عنوان بازوی توانمند و یار و یاور دولت تلقی شود که کمبودها و خلاهای ساختاری و نیروی انسانی دستگاه‌های دولتی را جبران می‌کنند و با حضور میدانی و عملیاتی خود، نقشی حیاتی در حفاظت، معرفی و توسعه منابع دارند. میراث فرهنگی؛ از شناسایی تا حفاظت مردم‌محور حفاظت، شناسایی و معرفی آثار تاریخی و فرهنگی کشور، بزرگ‌ترین دغدغه وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی است.

هزاران اثر در سراسر ایران وجود دارد که به دلیل تعداد زیاد و پراکندگی جغرافیایی، منابع انسانی و امکانات محدود نمی‌توانند بدون پشتیبانی مردم حفظ و صیانت شوند. در این میان، سازمان‌های مردم‌نهاد با بهره‌گیری از ارتباط مستقیم و روزمره با مردم محلی و اقشار جامعه، اقدام به معرفی این گنجینه‌ها و اطلاع‌رسانی گسترده می‌کنند.

آنان با اجرا و ترویج روش‌های حفاظت مردم‌محور، نقش حفاظتی بی‌نظیری ایفا می‌کنند که وزارتخانه با نیروی حفاظتی محدود به‌تنهایی قادر به انجام چنین کاری نیست. علاوه بر این، این سازمان‌ها در زمینه آموزش نسل‌های جدید و فرهنگ‌سازی در حوزه میراث فرهنگی نیز فعالیت دارند که این فعالیت آموزشی می‌تواند در بلندمدت به حفاظت بهتر و انتقال میراث به نسل‌های آینده کمک کند.

صنایع دستی؛ آموزش، ترویج و توسعه بازار صنایع دستی از اصیل‌ترین مظاهر فرهنگ ایرانی است که علاوه بر نقش فرهنگی و هنری خود، سهم قابل توجهی در اقتصاد محلی دارد، سمن‌ها با تمرکز بر دو حوزه مهم آموزش و تبلیغ صنایع دستی، توانسته‌اند مهارت‌ها را به اقشار مختلف یاد دهند و علاوه بر آن، با معرفی این آثار در سطح استان‌ها و کشور، به بهبود وضعیت اقتصادی فعالان این عرصه کمک کنند.

ایجاد بازار فروش مناسب و پایدار برای صنایع دستی از مهم‌ترین دغدغه‌های فعالان این حوزه است و گروه‌های مردم‌نهاد از طریق تشکیل گروه‌های جهادی و فعال، زمینه‌ساز رشد بازار و رفع موانع فروش محصولات شده‌اند. گردشگری؛ آموزش، مراسم و ترویج گردشگری به‌عنوان یکی از مهم‌ترین منابع درآمدزایی مناطق مختلف و محرک توسعه اشتغال پایدار، نیازمند مشارکت فراگیر مردم است.

سازمان‌های مردم‌نهاد با تمرکز بر آموزش نیروهای فعال در بخش‌های حمل‌ونقل، اسکان، پذیرایی و راهنمایان گردشگری در کنار دولت، می‌توانند کیفیت خدمات گردشگری را به شدت بهبود دهند و باعث جذب و ماندگاری گردشگران شوند. برگزاری رویدادها و جشنواره‌های فرهنگی، تاریخی و بومی نیز یکی از مؤثرترین روش‌ها برای جلب نظر گردشگران و حفظ جذابیت ظرفیت‌های گردشگری است.

سمن‌ها با توانمندی خود در برپایی این مراسم، ضمن معرفی وجهه‌های نوین و زنده نمودن سنت‌ها، رونق اقتصادی و فرهنگی این مناطق را تضمین می‌کنند. علاوه بر این، تبلیغات گسترده و معرفی امکانات و مناطق کمتر شناخته‌شده توسط رسانه‌های خصوصی وابسته به این سازمان‌ها، باعث شناساندن ظرفیت‌های بالقوه به مخاطبان بیشتری می‌شود. چالش‌ها و راهکارها با وجود تأثیرگذاری مثبت سمن‌ها، مشکلات و موانعی نیز در مسیر توسعه و پیشرفت آن‌ها وجود دارد که باید مورد توجه و اصلاح قرار گیرند. از مهم‌ترین مشکلات این است که برخی مدیران این نهادها فاقد تخصص لازم در مدیریت سازمانی هستند، که باعث کاهش اثربخشی فعالیت‌ها می‌شود.

همچنین، وابستگی مالی به منابع دولتی باعث کاهش استقلال و افزایش مخاطرات سیاسی و عملیاتی برای این گروه‌ها شده است. نگاه پیمانکاری به فعالیت‌های داوطلبانه، وارد شدن به موازی‌کاری‌هایی که توسعه را کند می‌کند، نبود ساختار سازمانی منسجم و چارت تشکیلاتی صحیح، و کمبود کادرسازی پایدار نیز از دیگر موانع به شمار می‌رود.

همچنین دخالت‌های احتمالی در امور دولت و افزایش تصدی‌گری، این مسیر را پیچیده‌تر کرده است. نتیجه‌گیری سازمان‌های مردم‌نهاد در ایران اسلامی، با توانمندی‌ها و ظرفیت‌های انسانی برجسته، نقش حیاتی در رشد و توسعه پایدار حوزه‌های میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ایفا می‌کنند.

این نهادها چنانچه از نظر ساختاری تقویت و از وابستگی کامل مالی و نهادی به دولت آزاد شوند، خواهند توانست به ‌عنوان پلی میان مردم و دولت، به ثبات و شکوفایی این بخش‌ها کمک قابل توجهی کنند، برای موفقیت و توسعه هرچه بیشتر این گروه‌ها، ضرورت دارد ساختارهای تشکیلاتی و مدیریتی آن‌ها تقویت شده، استقلال مالی افزایش یافته و همکاری‌های بین سازمانی و مشارکت بخش‌های مختلف مردم با دولت گسترش یابد، چنین روندی علاوه بر تقویت نقش سمن‌ها، به افزایش اعتماد عمومی، حفظ میراث فرهنگی و توسعه صنعت گردشگری منجر شده و در نهایت به شکوفایی اقتصادی و فرهنگی استان‌ها و کشور خواهد انجامید.

انتهای پیام/