زهره اسدپور کارشناس و پژوهشگر حوزه صنایعدستی ادارهکل میراثفرهنگی، گردشگری و صنایعدستی خراسان جنوبی در یادداشتی نوشت: بافتههای داری تولید شده توسط زنان شهرستان قاینات در استان خراسانجنوبی از نظر اصالت، کیفیت، نقوش و کاربرد بسیار با ارزش هستند. در این میان وجود دستبافتهای به نام پَلاس توجه هر علاقمندی به این حوزه را به خود جلب میکند.
پلاس در واقع گلیمی درشتبافت، با مواد اولیه ضخیمتر و بافتی درشتتر نسبت به گلیمهای تخت یا دورو است. پلاس در شهرستان قاینات از گذشته در میان عشایر نیمه کوچرو و نیز روستاییان رواج داشته و در دسته تولیدات روستایی و عشایری قرار میگیرد. با وجود تنوعی که در رنگ دارد عموماً ساده و با خطوط هندسی و شکسته و طرح و نقش ذهنی، بافته میشود.
پلاس در منطقه همانند سایر تولیدات مشابه عموماً بر روی دار افقی (زمینی) از جنس چوب یا فلز و به کمک ابزار ساده با کارکردهایی نظیر زیرانداز، خورجین و جوال بافته میشود. در چند سال اخیر و در پی اجرای برنامههایی برای باززندهسازی پلاس با مرکزیت شهرستان قاین و روستای فَلَک، توسعه این منسوج در چند کارگاه نمونه صورت گرفت.
زیبایی منحصر به فرد نقوش پلاس منطقه به عنوان یک صنعت دستی قابل تامل در گروه بافتههای داری، رواج در گذشته، سابقه تاریخی، تعدد بافندگان و تلاش صورتگرفته برای احیای این رشته، ضرورت حفظ سنت پلاس بافی منطقه از خطر فراموشی و نگاه به ظرفیتهای بومی به ویژه در حوزه صنایعدستی در مواجهه با تغییرات اقلیمی، پدیده خشکسالی و مهاجرت را پررنگتر میسازد.
پلاسها را میتوان هم بر اساس چله (چله پشم، چله پنبه ) و هم بر اساس مواد اولیه استفاده شده در کلیت کار (پلاس پشمی، پلاس مویی، پلاس پنبهای) دستهبندی کرد. پلاس غالبا برای نیاز خانواده بافته میشد لذا در گذشته غالب بافندهها علاوه بر تولید الیاف دستریس، خود رنگرز هم بودند.
مواد رنگزای طبیعی از پوشش گیاهی منطقه به دست میآمده است. پلاسهای تولید شده در کارگاههای منتخب پروژه احیای اداره میراثفرهنگی شهرستان قاینات با الیاف پشمی، رنگ گیاهی و طیف رنگی متنوعتری نسبت به گذشته بصورت محدود تولید میشود. اولویت پلاسبافان در شهر قاین و روستای فَلَک، استفاده از نخ پشم با رنگ گیاهی است که انتظار میرود با افزایش کارگاههای تولیدی، تولید این دست بافته با رنگ گیاهی افزایش یابد.
پلاس با عبور نخهای پشمی رنگین پود از لابه لای نخهای تار یا چله و به روش پودگذاری بافته میشود. با مطالعه نقوش پلاسهای شهرستان قاینات، میتوان آنها را در دو دسته پلاسهای ساده و پلاسهای نقشدار طبقهبندی کرد.
پلاسهای ساده متشکل از نوارهای پهن رنگین به نام تخته و نوارهای باریک رنگین به نام دستخط هستند. طرح و نقش در پلاسهای نقشدار این شهرستان نمادین و ذهنیبافاند که از نظر فراوانی در سه دسته گیاهی، جانوری و هندسی دستهبندی میشوند.
در نگاه اول به نظر میرسد هرآنچه در حین بافت در معرض دید زن بافنده قرار دارد الهامبخش اوست. در بطن نقوش گلیم (پلاس) که آمیخته با زندگی است تأثیر و اهمیت زیست روزانه، اقلیم، طبیعت و باورهای بومی را میتوان دید.
نقوش گیاهی را میتوان خلاقیت زنان بافنده در پاسخ به طبیعت خشک محیط پیرامون و نشانهای از خواستباطنی بافندگان برای سرسبزی و خرمی محیطزیستشان دانست. در نقوش منسوب به جانوری توجه به موجودات پرشمار محیط پیرامون و همین طور تبدیل اجزای حیوانات به نقش، مورد تمرکز بافنده است.
توجه به ابزار کار و وسایل زندگی روزمره روستایی در بخش نقوش هندسی بیشتر به چشم میآید. اما جدای از معانی ظاهری این نقوش که سینهبهسینه منتقل شدهاند مفاهیم پنهان تصویری نیز قابل مشاهده هستند که در گذر زمان فراموش شدهاند.
با توجه به حضور گسترده فرمهای مثلث، لوزی و خطوط زاویهدار میتوان به این نتیجه رسید که پلاسها نوعی کارکرد تعویض گونه داشته و جایی برای ثبت و ضبط نماد تجسمی چشمزخم و دفع نیروهای شر بودهاند. تأثیر اقوام مهاجر، تنوع قومی و تعاملات فرهنگی با مناطق همجوار شامل استانهای سیستان و بلوچستان، کرمان و خراسان رضوی نیز در نقوش کاملاً مشهود است.
انتهای پیام/
نظر شما