فرزاد شریفی، مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی ایلام در یادداشتی نوشت: در استان ایلام، موسیقی آیینی و سنتی نه‌تنها بخشی از میراث هنری مردم محسوب می‌شود، بلکه زبان گویای آیین‌ها، اعتقادات و هویت اجتماعی آنان است. این سرزمین کوهستانی که در دامنه‌های زاگرس جای گرفته، از دیرباز خاستگاه آواها و نغمه‌هایی بوده که ریشه در تاریخ، اسطوره‌ها و آیین‌های مذهبی و اجتماعی مردم دارد.

 موسیقی در ایلام تنها برای سرگرمی یا گذران اوقات فراغت نبوده، بلکه پیوندی ناگسستنی با زندگی روزمره، مناسک جمعی و حتی سوگواری‌ها و شادی‌های مردمان این دیار دارد.

یکی از برجسته‌ترین جلوه‌های موسیقی آیینی ایلام، مراسم «چَمَر» است. چمر نه صرفاً یک آیین سوگواری، بلکه نوعی نمایش جمعی از همبستگی، احترام به درگذشتگان و بازآفرینی ارزش‌های انسانی و اخلاقی در قالب موسیقی و حرکت‌های آیینی است.

در این مراسم، نواهای ساز و دهل در کنار آوازهای سوزناک، روایتگر فقدان فردی بزرگ یا صاحب‌نام در جامعه هستند و حلقه‌های انسانی که به دور میدان شکل می‌گیرد، تصویر عینی از وحدت و همدلی مردم را بازنمایی می‌کند. موسیقی چمر، با ریتمی خاص و ساختاری منظم، روح حاضران را به یکدیگر پیوند داده و اندوه را در قالبی آیینی و جمعی تسکین می‌بخشد.

از سوی دیگر، موسیقی سنتی ایلامی در عرصه شادی‌ها و جشن‌ها نیز حضوری پررنگ دارد. رقص‌های محلی با همراهی ساز و دهل، نمادی از شور زندگی، مقاومت در برابر سختی‌ها و شادی مشترک مردمان کوهستان است.

این رقص‌ها که معمولاً در قالب حرکات گروهی اجرا می‌شوند، هویت جمعی و احساس تعلق را تقویت کرده و به نوعی حافظه فرهنگی جامعه را زنده نگه می‌دارند. ملودی‌های پرتحرک و ریتمیک در جشن‌های عروسی یا اعیاد، نه‌تنها لحظات خوشی را می‌آفرینند، بلکه ارزش‌های اجتماعی همچون همبستگی و اتحاد را نیز یادآور می‌شوند.

نکته مهم در موسیقی آیینی ایلام، پیوند عمیق آن با فرهنگ مذهبی و باورهای دینی مردم است. نوحه‌ها و سینه‌زنی‌ها در ایام محرم، همراه با نواهای سنتی ساز و دهل، به شکلی منحصر به‌فرد در این منطقه اجرا می‌شوند. این موسیقی‌ها نه‌تنها بازتاب عشق و ارادت مردم به اهل بیت (ع) است، بلکه جلوه‌ای از هم‌زیستی سنت‌های بومی و ارزش‌های دینی به شمار می‌رود. ترکیب آواهای محلی با محتوای مذهبی، نوعی موسیقی آیینی ویژه ایلام پدید آورده که در دیگر مناطق کشور کمتر مشابه آن یافت می‌شود.

نقش سازها نیز در این موسیقی اهمیت ویژه‌ای دارد. سازهای کوبه‌ای مانند دهل و تنبک در کنار سازهای بادی همچون سرنا، از ابزارهای اصلی موسیقی ایلام هستند. صدای پرصلابت سرنا که در کوهستان‌ها طنین‌انداز می‌شود، نه‌تنها حس حماسه و غرور را زنده می‌کند، بلکه یادآور تاریخ پرشکوه مردمانی است که همواره در سختی‌ها و مقاومت‌ها ایستادگی کرده‌اند. ساز و دهل در بسیاری از آیین‌های اجتماعی، از عروسی گرفته تا مراسم مذهبی و ملی، جایگاهی ویژه داشته و نوعی «زبان مشترک» برای مردم ایلام محسوب می‌شود.

موسیقی آیینی و سنتی ایلام، اگرچه ریشه در تاریخ و سنت‌ها دارد، اما امروز نیز همچنان زنده و پویاست. برگزاری جشنواره‌های موسیقی محلی، اجرای آیین‌های بومی در مناسبت‌های ملی و مذهبی و همچنین ثبت برخی آیین‌ها در فهرست میراث ناملموس کشور، نشان‌دهنده اهمیت این سرمایه فرهنگی است. در عین حال، ضرورت دارد برای حفظ و انتقال این میراث گران‌بها به نسل‌های آینده، تلاش‌های بیشتری صورت گیرد.

آموزش موسیقی محلی به کودکان و نوجوانان، حمایت از هنرمندان بومی و ثبت و مستندسازی نغمه‌ها و آیین‌ها از جمله اقداماتی است که می‌تواند در این مسیر راهگشا باشد.

در نهایت، می‌توان گفت موسیقی آیینی و سنتی ایلام تنها یک هنر شنیداری نیست، بلکه آیینه تمام‌نمای هویت، تاریخ و روح جمعی مردمان این دیار است. هر نغمه و آوا، حامل روایتی از گذشته، باورها و ارزش‌هایی است که نسل به نسل منتقل شده و در زندگی امروز نیز حضور دارد.

در جهانی که سرعت تغییرات فرهنگی بسیار بالاست، پاسداشت و توجه به این موسیقی نه‌تنها ضرورتی برای حفظ میراث فرهنگی، بلکه عاملی برای تقویت پیوندهای اجتماعی و ارتقای سرمایه فرهنگی جامعه ایلامی خواهد بود.

انتهای پیام/