محمد بینوا، معاون صنایعدستی و هنرهای سنتی اداره میراث فرهنگی، گردشگری و صنایعدستی کاشان در گفتگو با خبرنگار میراث آریا، با اشاره به اهمیت تاریخی و ظرفیتهای اقتصادی هنر نساجی سنتی در این منطقه، بر ضرورت تقویت زیرساختهای تولیدی در کاشان تأکید کرد و گفت: کاشان از دیرباز تا امروز یکی از کانونهای مهم نساجی در جهان به شمار میرود و این پیشینه غنی ایجاب میکند برای حفظ و توسعه این میراث ارزشمند، به شکلی جدی و هدفمند اقدام شود.
ریشههای ۶ هزار ساله یک هنر زنده
معاون صنایعدستی و هنرهای سنتی به قدمت بینظیر نساجی در منطقه سیلک اشاره کرد؛ قدمتی که بر پایه یافتههای باستانشناسی، به حدود ۴۲۰۰ سال پیش از میلاد مسیح بازمیگردد.
او توضیح داد: کشف اشیایی همچون دستهچاقوهایی با نقوش پارچه و دیگر ابزارهای مرتبط با بافندگی در تپههای سیلک، بهروشنی نشان میدهد که ساکنان این سرزمین از هزارههای پیشین با فنون پارچهبافی آشنا بودهاند. این موضوع نهتنها پیشینه درخشان کاشان را تأیید میکند، بلکه جایگاه آن را در میان قدیمیترین مراکز نساجی جهان تثبیت میکند.
کاشان در طول تاریخ، بهویژه در دورههای پس از اسلام، به شهری با هویت نساجانه شهرت یافته است. در این میان، هنر زریبافی یکی از فاخرترین شاخههای نساجی جایگاه ویژهای دارد. زریبافی هنری است که در آن رشتههایی از طلا، نقره و ابریشم با دقت و مهارت درهم تنیده میشود و پارچهای نفیس و گرانبها پدید میآورد؛ پارچهای که قرنها نشانه شکوه و جایگاه اجتماعی بوده است.
بینوا تأکید کرد: زریبافی ترکیبی از سه عنصر ارزشمند طبیعت طلا، نقره و ابریشم است و به همین دلیل از دیرباز در شمار گرانبهاترین دستبافتههای ایرانی قرار داشته است. اوج شکوفایی این هنر در دوران صفویه رقم خورد؛ زمانی که پارچههای زری نهتنها زینتبخش لباس پادشاهان و پردههای کاخها بودند، بلکه به عنوان هدایایی فاخر به دربارهای خارجی ارسال میشدند.
افول پس از شکوه؛ ورود پارچههای خارجی و تعطیلی کارگاهها
با وجود شکوه دوره صفوی، هنر نساجی کاشان در سدههای بعد با چالشهای جدی مواجه شد. ورود پارچههای ماشینی و ارزانقیمت از کشورهایی مانند انگلستان، بسیاری از کارگاههای سنتی را به تعطیلی کشاند و شمار قابل توجهی از استادکاران را از میدان تولید کنار زد.
بازار داخلی که بهسرعت جذب کالاهای ارزان و صنعتی شده بود، جایی برای ادامه فعالیت کارگاههای سنتی باقی نگذاشت و هنرهای ارزشمند چون زریبافی، مخملبافی و ابریشمبافی تا مرز فراموشی پیش رفتند. اما آنچه این سنت دیرینه را از نابودی کامل نجات داد، عشق و تعصب هنرمندان بومی به میراث نیاکانشان بود.
بینوا در اینباره گفت: هرچند نساجی سنتی ایران و کاشان در دورههایی دچار افول شد، اما خوشبختانه در سالهای اخیر با حمایت دولت، تلاش هنرمندان و افزایش توجه مردم به محصولات اصیل و دستساز، شاهد احیای دوباره این هنر هستیم.
کاشان؛ از شهر ملی تا شهر جهانی نساجی
در سالهای گذشته، توسعه کارگاهها، راهاندازی دورههای آموزشی، احیای رشتههای فراموششده و برگزاری رویدادهای تخصصی موجب شد که کاشان بار دیگر به عنوان یکی از قطبهای مهم نساجی سنتی کشور مطرح شود.
این تلاشها در سال ۱۳۹۷ به ثبت ملی شهر کاشان با عنوان شهر ملی نساجی سنتی انجامید. پنج سال بعد، در سال ۱۴۰۲، این شهر به پاس وجود کارگاههای فعال، پیشینه درخشان و نقش اثرگذار در حفظ میراث نساجی ایران، رسماً عنوان شهر جهانی نساجی را کسب کرد.
بینوا با اشاره به این دستاورد مهم گفت: این عناوین نهتنها افتخاری برای کاشان هستند، بلکه مسئولیت بزرگی را نیز بر دوش ما میگذارند. برای حفظ برند جهانی کاشان، باید در توسعه زیرساخت و افزایش ظرفیت تولید اقدام جدی کرد.
چالش اصلی؛ تقاضای فراوان و ظرفیت محدود
به گفته بینوا، امروز بازار داخلی و خارجی توجه ویژهای به محصولات دستبافت کاشان دارد. سفارشها بهویژه در حوزه دستبافتههای ساده، پارچههای ابریشمی و نسوجی با کاربردهای طبی و پوشاک فاخر افزایش چشمگیری پیدا کرده است. با این حال، تعداد کارگاههای فعال، تجهیزات موجود و تعداد استادکاران ماهر متناسب با میزان تقاضا نیست.
او توضیح داد: در حال حاضر، بسیاری از کارگاههای ما توان پاسخگویی به حجم بالای سفارشها را ندارند. ظرفیت تولید محدود است و اگر زیرساختها تقویت نشود، فرصتهای بزرگی را در بازارهای جهانی از دست خواهیم داد. ما نیازمند ایجاد کارگاههای جدید، حمایت مالی برای تجهیز کارگاههای موجود، و آموزش نیروهای جدید هستیم.
از نگاه کارشناسان، این کمبود ظرفیت تولید میتواند تأثیری مستقیم بر اقتصاد منطقه داشته باشد؛ چرا که تقاضای جهانی برای پارچههای اصیل ایرانی در سالهای اخیر رو به افزایش گذاشته و کاشان میتواند سهم مهمی از این بازار را به خود اختصاص دهد.
سرای زرکشها؛ گواهی تاریخی بر عظمت نساجی کاشان
بخشی از هویت نساجی کاشان، به بناهای تاریخی بازار این شهر بازمیگردد. بینوا با اشاره به جایگاه «سرای زرکشها» در قلب بازار کاشان گفت: این سرا یکی از مهمترین مراکز تولید نخهای طلا و ملزومات زریبافی در دوره صفویه بود و نقش مهمی در چرخه کامل تولید پارچههای فاخر داشت.
با این حال، سرای زرکشها امروز در وضعیتی نیمهمخروبه قرار دارد و به گفته بینوا، مرمت آن باید در اولویت قرار گیرد. او ابراز امیدواری کرد که با همکاری شهرداری، اداره میراث فرهنگی و سرمایهگذاران بخش خصوصی، این بنای ارزشمند احیا شود و دوباره به مرکزی برای فعالیت کارگاههای زریبافی تبدیل گردد.
محصولات فاخر؛ از لباس تا آثار موزهای
در پایان، معاون صنایعدستی کاشان به سرنوشت پارچههای فاخر تولیدی اشاره کرد و گفت: بخش قابل توجهی از تولیدات زریبافی امروز نه به عنوان پارچههای مصرفی، بلکه به صورت آثار هنری، تابلوهای نفیس و اشیای تزیینی مورد استفاده قرار میگیرند. این موضوع علاوه بر حفظ جنبه هنری، به معرفی بیشتر این میراث ارزشمند کمک میکند.
او تأکید کرد: حفظ و توسعه هنر نساجی کاشان نیازمند برنامهریزی دقیق، حمایت مالی و فراهمسازی زیرساختهای لازم است؛ چراکه این هنر نهتنها میراث فرهنگی ایران، بلکه ظرفیت مهمی برای اشتغالزایی، توسعه پایدار و رونق اقتصادی منطقه محسوب میشود.
امروز که نام کاشان تا عنوان «شهر جهانی نساجی» در جهان طنینانداز شده است، نگاهها بیش از هر زمان دیگری به ظرفیتهای این شهر تاریخی دوخته شده؛ ظرفیتی که اگرچه ریشه در تمدنی ششهزارساله دارد، اما برای ادامه مسیر نیازمند توجه، سرمایهگذاری و برنامهریزی جدی است. هنرمندان و فعالان این عرصه معتقدند که رونق بازارهای داخلی و خارجی فرصتی استثنایی فراهم کرده تا نساجی کاشان بار دیگر به جایگاه واقعی خود بازگردد. اما تحقق این هدف تنها زمانی ممکن خواهد بود که زیرساختهای تولیدی تقویت، کارگاهها تجهیز، و فضاهای تاریخی مرتبط همچون سرای زرکشها احیا شوند.
اکنون، در نقطهای میان تاریخ و آینده، کاشان آماده است تا با حمایت مسئولان و همراهی مردم، هنر دیرینه نساجی را نهفقط حفظ، بلکه به سرمایهای پایدار برای نسلهای آینده تبدیل کند؛ هنری که از دل سیلک برخاسته و امروز توانایی آن را دارد که بار دیگر نام ایران را در عرصه جهانی بدرخشاند.
انتهای پیام/
نظر شما