میراث آریا: در دوره صفوی، همزمان با بیرون راندن پرتغالیها و آزادسازی هرمز، نام کنگ بیشتر در منابع تاریخی دیده میشود. این شهر در مسیر دادوستدهای اعراب، ایرانیان، پرتغالیها، انگلیسیها و هلندیها قرار گرفت و همین رفتوآمد تجاری، زمینه توسعه آن را فراهم کرد. در عصر کریمخان زند نیز با گسترش راههای کاروانی شیراز–لنگه، کنگ به یکی از مراکز فعال تجارت دریایی جنوب تبدیل شد.
بافت تاریخی و ساختار کالبدی
بافت قدیم بندرکنگ که امروزه حدود ۵۸ هکتار وسعت دارد و نزدیک به یکهشتم مساحت شهر را شامل میشود، در سال ۱۳۸۱ در فهرست آثار ملی به ثبت رسید. این بافت در امتداد ساحل و در ترکیبی نیمدایرهای شکل گرفته است؛ جایی که خانهها، بادگیرها، کوچههای باریک و میدانچههای کوچک آن، یک الگوی منسجم معماری بومی را رقم زدهاند.
جهتگیری کلی بافت رو به دریاست؛ چه خانهها و چه کوچهها. این انتخاب کاملاً اقلیمی است. در کنگ جریان باد دریا عامل اصلی تهویه طبیعی بوده و معماری سنتی شهر بهگونهای طراحی شده که بیشترین بهره را از نسیم دریا ببرد. به همین دلیل کوچهها عمدتاً در امتداد شمالغربی ـ جنوبشرقی قرار گرفتهاند و خانهها با بادگیرهای خود به سمت باد مطلوب گشوده شدهاند.
بادگیر، هویت برجستهای در سیمای کنگ
بادگیرها مهمترین نشانه بصری بافت تاریخی کنگ هستند؛ برجهایی چهارگوش با ارتفاع ۳ تا ۵ متر که همان نقش «دستگاه تهویه طبیعی» را در گذشته ایفا میکردند. این بادگیرها بر فراز خانههای سنگی ساخته میشدند و هوای مطبوع ساحل را به اتاقها هدایت میکردند. ترکیب بادگیرها و منارههای کوچک مساجد، خط آسمان بافت قدیم را شکل داده و جلوهای منحصربهفرد به شهر بخشیده است.
خانههای سنتی کنگ با سنگهای سخت کوهستانی و ملات ساروج ساخته شدهاند. چوب چندل و الیاف نخل برای پوشش سقفها استفاده میشد و لایه کاهگل نیز مانع نفوذ رطوبت. رنگهای روشن، حیاطهای مرکزی، سکوهای یکمتری در پیرامون خانهها و نبود زیرزمین از ویژگیهای غالب معماری بومی منطقه گرم و مرطوب جنوب است.
آبانبارها؛ معماری هوشمندانه در تأمین آب
آبانبارهای سنتی که در کنگ به «برکه» معروفاند، یکی از مهمترین تأسیسات شهری گذشته بودهاند. این برکهها در زمینهای پست غرب شهر و خارج از بافت مسکونی ساخته میشدند تا از آلودگی دور بمانند. نقش آنها ذخیره آب باران و تأمین آب شرب ساکنان در ماههای گرم سال بوده است.
محلات تاریخی شهر
کنگ از گذشته به چند محله با کارکردهای مشخص تقسیم میشد. گلکنی، هوجا و بیبیعایشه از مهمترین بخشهایی بودند که هسته مرکزی بافت را تشکیل دادند. محلات دیگری نیز هرکدام هویت خاص خود را داشتند؛ مانند گود ساروج که محل تولید ساروج برای ساخت برکهها بود، محله یهودیها که اقامتگاه چند خانوار یهودی بوده، محله قزوینی که آهنگران لنجساز در آن زندگی میکردند و محله بردغون که احتمالاً محل کارگران حفر خور سور بوده است.
تحولات معاصر و تغییرات بافت
با رشد شهرنشینی و توسعه به سمت خشکی، بخش قدیمی کنگ رفتهرفته کارکرد سنتی خود را از دست داده است. نبود ضوابط حفاظتی کافی و فشار نیازهای جدید زندگی شهری موجب شده برخی ساکنان قدیمی بافت را ترک کنند. این تغییرات، هم در چهره اجتماعی شهر اثر گذاشته و هم سرعت فرسایش بافت را افزایش داده است. با وجود این، کنگ همچنان یکی از سالمترین بافتهای تاریخی جنوب کشور است و بخش قابل توجهی از خانهها و گذرگاههای سنتی آن پابرجاست.
بافت تاریخی بندرکنگ، گنجینهای کمنظیر از معماری دریایی جنوب، فرهنگ دریانوردان و تجربه زیست اقلیمی در محیط گرم و مرطوب است. این بافت بهدلیل هویت معماری، تاریخ دریانوردی، نظام محلات سنتی، بادگیرهای شاخص و ساختار شهری هماهنگ با اقلیم، ارزش فراوانی دارد و یکی از نمونههای مهم میراث ملموس در سواحل خلیجفارس به شمار میرود.
انتهای پیام/
نظر شما