پژوهشگر حوزه حکمت اشراق در گفتوگو با میراثآریا گفت: فرش یا قالی ایرانی، صرفاً یک اثر هنری در موزهها یا اثری صنعتی در تجارت جهانی نیست، بلکه تمثیلی از «مدینۀ فاضلۀ ایرانی» است که در متون باستانی با نام «کنگدژ» شناخته میشود و در شاهنامه به نام سیاوشگرد، شهری که سیاوش شاهزادۀ کیانی آن را ساخت. بر پایۀ حکمت اشراق سهروردی میتوان رمز و رازهای قالی ایرانی را بهدرستی تأویل کرد و نشان داد که این هنر و صنعت ایرانی راهی برای درک عمیقتر هویت ملی ایران است.
مریم اسدیان، با تأکید بر اهمیت بازشناسی هویت ایرانی در دوران معاصر، اظهار کرد: آثار هنری ایرانی که نمودار هویت ملی ایران است، همگی بر مبنای قواعد اشراقی که سهروردی فیلسوف قرن ششم آن را احیا کرده، قابل تأویل و رمزگشایی هستند. آنچه سهروردی به واسطۀ حکمت خسروانی و نیز قواعد اشراقی برای ما به جا گذاشته، میتواند کلید حقیقی کشف ایران و میراثی باشد که هویت ایرانی را تشکیل میدهد.
او در تشریح یکی از بارزترین مصادیق این هویت، یعنی قالی ایرانی، به تحلیل قدیمیترین نمونهٔ باقیمانده با نام «قالی پازیریک» پرداخت و گفت: به وضوح در این قالی، با طرح یک قرارگاه نظامی مربعشکل سر و کار داریم. با توجه به حکمت ایران باستان و تعالیمی که سهروردی احیا کرده است، باید به تمایز میان بهشت آغازین یا پردیس ازلی (که با رمز دایره نشان داده میشود) و بهشت پایانی یا شهر آرمانی آخرالزمان (که با رمز مربع نشان داده میشود) توجه کرد. این شهر آرمانی در سنّت ایرانی «کنگدژ» نام دارد که در متون باستانی به شکل یک قرارگاه نظامی است. به نظر میرسد بافندگان قالی پازیریک قصد داشتهاند کنگدژ ایرانی را به تصویر بکشند.
این پژوهشگر با پیوند این مفهوم به آیینهای مرتبط با فرش، افزود: گسترانیدن قالی در گذشته نوعی آیین به شمار میرفته است. مثلاً در نواحی کاشان، پهن کردن قالی را با اصطلاح «شید کردن» بیان میکنند که به نظر دقیقتر، همان «شهید کردن» است. این امر در مراسم قالیشویان مشهد اردهال که برای پاسداشت امامزاده سلطان علی (ع) برگزار میشود، نمودار شده است و از سوی دیگر، مقولۀ شهادت سیاوش در ایران باستان را به یاد میآورد.
او در توضیح ارتباط قالی با قصۀ باستانی سیاوش گفت: سیاوش برای برقراری صلح کل و پایهگذاری شهری آرمانی به نام «سیاوشگرد» درگذشت. اگر قالی، رمز کنگدژ و مدینۀ فاضله باشد، از داستان تأسیس شهر سیاوش هم دور نیست. شاید به همین دلیل است که رنگ اغلب قالیهای ایرانی سرخ و خونین است؛ «خون سیاوش» نام نوعی رنگ سرخ (لاکی) است که در رنگرزی سنَّتی کاربرد داشته است. و در شاهنامه آمده است که پس از شهادت سیاوش، درختی از خون او در مرکز شهر سیاوشگرد رویید. این نکته میتواند راز تکدرخت در میانۀ بسیاری از قالیهای ایرانی را نیز توضیح دهد.
این پژوهشگر در پایان خاطرنشان کرد: بر پایۀ تأویلات اشراقی، قالی ایرانی، آنطور که برخی از پژوهشگران حوزۀ فرش گفتهاند باغ بهشت گمشده نیست، بلکه قلعه یا شهری است که خون سیاوش برای تحقق عدالت و صلح کل در آن ریخته شده و رمزی است از انتظار همیشگی ایرانیان برای برپایی مدینۀ فاضله. این تفسیر بر پایۀ حکمت اشراق، ما را در بازیابی لایههای عمیقتر هویت ایرانی یاری میکند.
انتهای پیام/
نظر شما