به‌گزارش میراث‌آریا به‌نقل از ستاد خبری نوروز سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری، روستای خشتی و گلی «اصفهک» در میان مزارع و نخلستان‌ها، در پای کوهی بلند و از سوی دیگر مشرف به کویر، در بخش دیهوک و 35کیلومتری شرقی شهر طبس واقع شده است. اغلب خانه‌های قدیمی با خشت و گِل در یک طبقه با سقف گنبدی، نورگیر و در و پنجره‌های کوچک و با گنبدهای درهم‌تنیده، خانه‌ساباط و خانه‌دوصفه (و به‌ندرت چهارصفه) ساخته شده‌اند.
اصفهک در زلزله طبس (سال 57) به‌شدت آسیب دید و بیش از 80 نفر از اهالی کشته شدند و روستایی که برای سال‌ها محل سکونت بود رها و متروکه شد. بازماندگان برای مدتی در خانه‌های موقتی در حاشیه روستا اسکان داده شدند تا به‌تدریج خانه‌های نوساز، کنار محل اصلی روستای تخریب‌شده، ساخته شوند و اهالی به آن‌ها نقل‌مکان کنند. از آنجا که تا سال 57 هنوز مظاهر تکنولوژی به روستا وارد نشده بود؛ لذا بافت تاریخی اصفهک فاقد نشانه‌های مدرنیته است و اصالت واقعی زندگی روستایی را حفظ کرده است.
در چند سال گذشته جوانان روستا که در بافت تازه آن به‌دنیا آمده‌اند، اما کودکی خود را با بازی میان خانه‌های متروک و کوچه پس‌کوچه‌های بافت رهاشده‌ی تاریخی گذرانده‌اند، برای احیای روستا با محله‌بندی، برداشت گذرهای روستا و تلاش برای ثبت آن در فهرست آثار ملی اقدام کرده‌اند. روستای اصفهک درنهایت در سال 94 با شماره 31336 در فهرست آثار ملی ثبت شد.
سازمان میراث‌فرهنگی نیز از قرار برای سامان‌دهی روستا قراردادی با شرکت عمارت خورشید منعقد کرده بود، اما این شرکت با توجه به ظرفیت جوانان روستا و همراهی و مشارکت آنان و همچنین تمایل خود شرکت، بیشتر از حدود قرارداد پیش رفته و با برقراری ارتباط میان دانشگاه، از ظرفیت علمی و عملی دانشجویان بهره برده و واحد درسی مرمت دانشجویان دانشگاه یزد و تهران را در روستا و به‌شکل عملی برگزار کرده است. با تقویت رابطه بین دانشگاه و نیازهای عملی مردم، چندین گروه دانشجویی با حضور در روستا، به تکمیل اسناد مطالعاتی و تهیه نقشه‌های وضع موجود و طرح مرمت پرداختند. نتیجه این امر، تهیه نقشه‌های وضع موجود و آماده‌سازی نقشه‌های مرمت و معماری و آموزش فنی جوانان روستاست که با پشتیبانی علمی و فنی مهندسان مشاور عمارت خورشید تهیه شده است. این پروژه با عنوان «طرح مرمت و باززنده‌سازی روستای اصفهک» از سال 93 آغاز شده است. مشاور شرکت عمارت خورشید است، ولی کارفرما/ پیمانکار/ تیم اجرایی پروژه و مدیران اجرایی آن همه از اهالی خود روستا هستند. هیأت داوران جایزه معمار در سال 95 از پروژه فوق در بخش بازسازی تقدیر کردند.
جمع‌آوری و ثبت ترانه‌های فولکلور، مراسم و آیین‌های محلی و نحوه برگزاری آن و تلاش برای احیای آیین‌ها متناسب با زندگی امروز و رویدادهای زندگی مدرن از جوانان روستا از نکات جالب‌توجه و کم‌نظیر است (ازجمله برنامه‌ریزی برای احیای قلعه روستا و پیشنهاد تغییرکاربری آن برای برگزاری مراسم عروسی، سالگرد ازدواج و... حتی برای افراد خارج از روستا). درحالحاضر، جوانان روستا با تأسیس شرکتی مراحل اداری اخذ مجوزهای لازم برای اقامتگاه‌های بوم‌گردی را به‌نیابت از اهالی و مالکان انجام می‌دهند و با مطالعه و بررسی تاریخ شفاهی قصد احیای ورزش‌های فراموش‌شده و بازی‌های روستایی را نیز دارند. آنان به‌ابتکار خود، روز 12 فروردین را به‌عنوان «روز روستای اصفهک» درنظر گرفته‌اند تا با برگزاری مراسم و آیین‌های خاص در فرصت تعطیلی ایام نوروز موفق به جذب گردشگر بیشتر با محوریت معرفی فرهنگ و آیین‌های روستا شوند.
روستای اصفهک درحالحاضر مقصد تورهای گردشگری (برای اقامت و گاهی رصد) و محل برگزاری ورک‌شاپ‌های معماری چندروزه با اقامت در روستا (شامل هزینه کارگاه و اقامت) است (برای نمونه، ورک‌شاپی از 96/1/6 تا 96/1/16 به‌همت کانون معماران معاصر در اصفهک برگزار خواهد شد).
درحالحاضر، مرمت حمام روستا به‌پایان رسیده و به‌همراه چند خانه بوم‌گردی درحال بهره‌برداری است. در گذرهای روستا و فضای میان خانه‌ها فضاهایی برای نشستن با استفاده از مصالح بومی طراحی شده و چند باب خانه دیگر را نیز خود مالکان در دست مرمت دارند و از برنامه‌های آتی طرح، اختصاص خانه‌‌هایی به لم‌کده (رستوران)، هنرکده (نمایش ادوات و وسایل صنایع‌دستی روستا و فروش آن)، فضایی مناسب برای رصد و همچنین طرحی برای مرمت خانه‌ای به‌منظور شبیه‌سازی زندگی واقعی یک روستایی (و با قصد اقامت طولانی‌مدت‌تر برای مسافر) است.
مرمت و باززنده‌سازی روستای نیمه‌مخروبه و احیای فضاهای روستا (در نزدیک‌ترین شکل به گذشته) و تلاش برای جمع‌آوری و حفظ آیین‌ها و شیوه زندگی آن هم به‌همت خود اهالی به‌صورت خودجوش و با همت جوانان روستا و مشارکت بخش خصوصی، از مواردی است که روستای اصفهک را به نمونه کم‌نظیری از نمونه‌های احیا تبدیل می‌کند که می‌تواند الگویی برای روستاهای مشابه باشد.
الگوی احیای بافت‌های روستایی
حمیدرضا رستمی اصفهکی، یکی از جوانان فعال این روستا، در این باره می‌گوید: «ما روستای اصفهک را با همت خود جوانان و اهالی روستا احیا کرده‌ایم.»
رستمی اصفهکی در ادامه با اشاره به فعالیت‌های مردمی برای احیای روستای اصفهک اضافه می‌کند: «از فروردین 93 با احیای حمام سنتی روستا کار خود را رسماً شروع کردیم. هم‌اکنون حمام روستا به‌صورت سنتی اما بهداشتی و استاندارد آماده خدمت‌رسانی به گردشگران است. در این حمام، علاوه‌بر خزینه سنتی، جکوزی مدرن هم تعبیه شده تا مسافران از آن استفاده کنند.»
او ادامه می‌دهد: «در کنار حمام سنتی، مسجد روستا را هم مرمت و بازسازی کرده‌ایم. همچنین از پنج رشته خانه سنتی هم بهره‌برداری کرده‌ایم. یکی از این خانه‌ها به‌صورت رستوران با غذاهای محلی در خدمت گردشگران است. پنج خانه دیگر هم با ظرفیت اقامت 20 تا 25 نفر برای مسافران و تورهای گردشگری آماده هستند.»
رستمی اصفهکی، با اشاره به تأسیس یک مؤسسه گردشگری مردم‌نهاد به‌نام «خشت آبگین» به‌همت خود جوانان روستا، می‌گوید: «ما با گسترش گردشگری در روستای اصفهک توانسته‌ایم بخش بزرگی از مردم روستا، خصوصاً جوانان، را به روستا برگردانیم. با اشتغال‌زایی که در این چند سال در گردشگری روستا ایجاد کرده‌ایم، تعداد فراوانی از جوانان به ماندن در روستا امیدوار شده‌اند.»
رستمی، ضمن ابراز امیدواری در مورد شکوفایی بیشتر روستای اصفهک، خاطرنشان می‌کند: «ما می‌خواهیم این روستا را به‌عنوان یک الگو در زمینه احیای بافت‌های سنتی و روستایی دربیاوریم تا دیگر روستاهای منطقه و کشور نیز از تجربه ما استفاده کنند و روستاهای خود را احیا کنند.»
گزارش از الهام امراللهی
انتهای پیام/
