نام خواجه ربیع برای مشهدی‌ها بسیار آشناست، وقتی نام خواجه ربیع می‌آید یاد و خاطره مسافربرهایی که در میدان شهدا مشهد صدا می‌زدند، خواجه ربیع، خواجه مراد و ... زنده می‌شود. به میدان شهدا می‌روم تا از این مکان به خواجه ربیع عزیمت کنم.

از چند نفر آدرس خواجه ربیع را می‌پرسم، بدون استثنا همه افراد آدرس خواجه ربیع را می‌دانستند، از مسیر خیابان هاشمی نژاد وارد خیابان آیت‌الله عبادی شده به سمت میدان امام حسین(ع) ادامه مسیر می‌دهم، تا به خیابان خواجه ربیع می‌رسم، (البته در گذشته خیابان خواجه ربیع از محل آرامگاه تا میدان شهدا امتداد داشته و اکنون بخشی از این خیابان به خیابان آیت الله عبادی تغییر نام داده شده است.) بنای آرامگاه خواجه ربیع در انتهای خیابان قرار دارد و از دور این بنای عظیم خودنمایی می‌کند.

وارد مجموعه خواجه ربیع شده و با یکی از افرادی که به خواجه ربیع آمده همکلام می‌شوم، او برای زیارت بارگاه ملکوتی حضرت رضا (ع) به مشهد آمده و چند روزی را در مشهد مهمان امام رضا (ع) است، به آرامگاه فردوسی، امام‌زادگان یاسر و ناصر نیز رفته و اکنون به خواجه ربیع آمده است.

داخل بنای اصلی ارامگاه خواجه ربیع، مزار شیخ احمد کافی از وعاظ معروف قبل از انقلاب نیز قرار دارد و مراجعه کنندگان برای او نیز فاتحه‌ای می‌فرستند.

دور تا دور بنای آرامگاه مانند کاروانسراهای قدیمی دارای حجره‌هایی است که آرامگاه شهدای دفاع مقدس در این حجره‌ها قرار دارد. محوطه پیراموانی بنای خواجه ربیع نیز به قبرستان تبدیل شده است.

خواجه ربیع کیست؟

نام خواجه ربیع در تاریخ، ربیع بن خثیم اسدی ثوری کوفی است. او از طایفه بنی‌اسد و ساکن کوفه، از هشت زاهد نامی صدر اسلام و همچنین از اصحاب پیغمبر اسلام و نیز از سرداران سپاه حضرت علی (ع) بوده است.

خواجه ربیع یا همان ربیع بن خثیم اسدی ثوری کوفی در نیمه دوم قرن اول هجری قمری از عربستان به خراسان مهاجرت کرد و در این ناحیه اقامت گزید و در نهایت در سال ۶۱ یا ۶۳ در نوغان درگذشت.

خواجه ربیع در اوایل خلافت حضرت علی (ع) امارت ری را داشته و در جنگ صفین نیز یاور حضرت علی (ع) بوده است و این یکی از دلایلی است که شعیان ارادتی ویژه به او دارند.

اکنون خواجه ربیع را محله‌های یوسف‌زاده، مهر مادر و بهمن احاطه کرده است، اما در گذشته در مجاورت روستایی به نام حسین‌آباد خواجه ربیع قرار داشته که باغ آرامگاه خواجه ربیع یکی از باغات این روستا بوده و اکنون از جمله موقوفات این مجموعه است. اداره باغ و مزار خواجه ربیع در قرن اخیر بر عهده آستان قدس رضوی است، باغ خواجه ربیع یکی از قبرستان‌های مهم شهر مشهد است.

محمود طغرایی باستان‌شناس و مسئول ثبت آثار تاریخی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خراسان رضوی در این باره می‌گوید: «آرامگاه با شکوه خواجه ربیع در شمال غربی مشهد و در انتهای خیابان خواجه ربیع قرار دارد. بنای آرامگاه توسط شاه عباس صفوی و به سفارش شیخ بهایی در اویل قرن یازده هجری قمری ساخته شده است.»

او می‌افزاید: «بنای فعلی مقبره خواجه ربیع، همان است که در سال های ۱۰۲۶ تا ۱۰۳۱ هجری قمری به امر شاه عباس و با سرپرستی یکی از سادات رضوی مشهد به نام میرزا افلغ احداث شده است.»

معماری آرمگاه خواجه ربیع

طغرایی تصریح می‌کند: «آرامگاه خواجه ربیع مشهد یک بنای تاریخی با معماری مربوط به عهد صفویه است که علاوه بر جنبه معنوی و زیارتی، به خاطر معماری زیبای آن جایگاه ویژه‌ای دارد. اما قسمت قابل تامل معماری این آرامگاه، کتیبه‌های خوش نقش فیروزه‌ای رنگ هستند که در داخل گنبد و ساقه خارجی آن توسط خطاط معروف عصر صفوی، علیرضا عباسی با خط ثلث خطاطی شده‌اند. بر روی کتیبه‌ها دو تاریخ ۱۰۲۶ و ۱۰۳۱ هجری‌قمری به چشم می‌خورد که سال‌های احداث و تزئین بنا را نشان می‌دهد. در این کتیبه‌ها که با نام شاه عباس صفوی آغاز شده، آیه ۶۲ سوره مبارک یونس و بخش‌هایی از خطبه ۸۴ نهج البلاغه نوشته شده است.»

مسئول ثبت آثار تاریخی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خراسان رضوی می‌گوید: «طرح آرامگاه در نمای بیرونی هشت ضلعی و در درون ، چهار ایوانی است. از انتهای ایوان‌های اضلاع بزرگ، راهروهایی به درون باز شده اند. بالای بنای خواجه ربیع ، گنبد فیروزه‌ای رنگ قرار گرفته است که ارتفاع آن تا کف ۱۸ متراست، گنبد بنا پوشیده از کاشی‌های زیبای فیروزه‌ای و درون بنا هم مزین به نقاشی‌های طلایی رنگ است. از میان دیوار و پشت ایوان هاى چهارگانه اصلى، چهار ورودى وجود دارد که به شاه‌نشین‌ها راه دارد.»

او یادآور می‌شود: «درکنار این مجموعه و روبروی ورودی باغ خواجه ربیع، آب‌انباری وجود دارد که ساخت آن به ام‌کلثوم و به کوشش میرزا صدرالدین و به دوره شاه سلیمان صفوی نسبت داده شده است.»

طغرایی به ظرفیت‌های گردشگری این مجموعه تاریخی فرهنگی اشاره می‌کند و می‌افزاید: «آرامگاه خواجه ربیع اکنون به یکی از نقاط گردشگری و زیارتی مشهد تبدیل شده و سالانه زائران و گردشگران زیادی از این مجموعه زیارتی و تاریخی بازدید می‌کنند.»

 

مسئول ثبت آثار تاریخی اداره‌کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی خراسان رضوی اظهار کرد: «این آرامگاه در ۱۵ دی ۱۳۱۰ توسط سازمان میراث‌فرهنگی وقت با شماره ثبت ۱۴۲ به‌ عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.»

 

تاج محل آیینه ای از بنای خواجه ربیع

نکته قابل توجه درباره خواجه ربیع این است که نقل شده، بنای معروف تاج محل هندوستان که یکی از عجایب هفت‌گانه جهان بوده، با الهام از این مقبره ساخته شده است. خواجه ربیع ، طی 14 قرن گذشته همواره محلی شناخته شده و زیارتگاه مسلمانان، اعم از شیعه و سنی بوده است. 

گزارش: محمدعلی علی نژاد

انتهای پیام/