سید دانیال داودی کارشناس ارشد حقوق بین‌الملل در یادداشتی نوشت: تخریب میراث فرهنگی در جریان جنگ‌های نیابتی به چالشی جدی برای حقوق بین‌الملل تبدیل شده است. در این تحلیل، با بررسی مسئولیت دولت‌ها در قبال اقدامات گروه‌های نیابتی، بر ضرورت بازتعریف معیارهای کنترل مؤثر، تقویت نظارت‌های بین‌المللی و ایجاد دادگاه‌های ویژه برای رسیدگی به تخریب میراث فرهنگی تأکید شده است. راهکارهایی برای پیشگیری و مقابله با این بحران جهانی نیز ارائه شده است.

در دنیای معاصر، جنگ‌های نیابتی به‌عنوان ابزاری پیچیده و پرچالش در دست دولت‌ها برای دستیابی به اهداف استراتژیک خود در منازعات منطقه‌ای و جهانی شناخته می‌شود. این نوع از جنگ‌ها که به‌طور غیرمستقیم توسط دولت‌ها از طریق حمایت مالی، نظامی و اطلاعاتی از گروه‌های مسلح غیر دولتی به‌ویژه در مناطق جنگ‌زده هدایت می‌شود، عواقب و پیامدهای گسترده‌ای به‌ویژه در زمینه حقوق بشر و حفاظت از میراث فرهنگی دارد. تخریب عمدی و سیستماتیک میراث فرهنگی در این جنگ‌ها، که در بسیاری از موارد در راستای تسویه‌حساب‌های سیاسی یا تضعیف هویت فرهنگی طرف مقابل انجام می‌شود، نه‌تنها به‌عنوان نقض حقوق بشر بلکه به‌عنوان جنایت جنگی نیز شناخته می‌شود.

چارچوب حقوقی بین‌المللی در حفاظت از میراث فرهنگی

در راستای حفاظت از میراث فرهنگی در زمان جنگ، قوانین و کنوانسیون‌های بین‌المللی متعددی وجود دارد که به‌ویژه در کنوانسیون ۱۹۵۴ لاهه برای حفاظت از اموال فرهنگی در زمان جنگ، پروتکل‌های الحاقی کنوانسیون‌های ژنو ۱۹۷۷ و کنوانسیون میراث جهانی یونسکو (۱۹۷۲) به‌طور ویژه به‌طور شفاف از آثار فرهنگی و تاریخی حمایت می‌کنند. با این حال، مهم‌ترین چالش در این زمینه، اجرای مؤثر این قوانین در شرایط جنگ‌های نیابتی است که دولت‌ها از طریق گروه‌های مسلح غیردولتی درگیر می‌شوند و مسئولیت‌های بین‌المللی خود را به‌طور غیرمستقیم ایفا می‌کنند.

چالش‌ها و پیچیدگی‌های مسئولیت دولت‌ها در جنگ‌های نیابتی

در جنگ‌های نیابتی، که دولت‌ها به‌طور غیرمستقیم از گروه‌های مسلح حمایت می‌کنند، مسئولیت دولت‌ها در قبال تخریب میراث فرهنگی به یکی از مسائل پیچیده حقوق بین‌الملل تبدیل می‌شود. در بسیاری از موارد، گروه‌های مسلح تحت حمایت دولت‌ها دست به تخریب آگاهانه آثار تاریخی و فرهنگی می‌زنند و این پرسش به‌وجود می‌آید که آیا دولت‌های حامی این گروه‌ها باید در قبال تخریب‌های صورت‌گرفته مسئول شناخته شوند؟ از آنجایی که در این جنگ‌ها، تخریب‌ها توسط گروه‌های مسلح غیردولتی صورت می‌گیرد، دولت‌ها اغلب به‌طور غیرمستقیم و از طریق حمایت‌های مالی یا نظامی، نقشی در این اقدامات ایفا می‌کنند که اثبات آن در دادگاه‌های بین‌المللی به‌ویژه در موارد عدم وجود شواهد مستند، دشوار است.

راهکارهای قانونی و اجرایی برای مقابله با تخریب میراث فرهنگی

برای مقابله مؤثر با تخریب میراث فرهنگی در جنگ‌های نیابتی و تقویت مسئولیت‌پذیری دولت‌ها، نیاز به تغییرات اساسی در چارچوب‌های قانونی و اجرایی است. در این راستا، چندین راهکار عملی و اجرایی به شرح زیر ارائه می‌شود:

1. بازتعریف مفهوم «کنترل مؤثر» دولت‌ها بر گروه‌های مسلح: به‌منظور پذیرش مسئولیت دولت‌ها در قبال اقدامات گروه‌های مسلح تحت حمایت خود، نیاز به بازتعریف دقیق و جامع از مفهوم «کنترل مؤثر» دولت‌ها وجود دارد. این مفهوم باید به‌گونه‌ای تنظیم شود که دولت‌ها حتی در صورتی که به‌طور مستقیم در تخریب میراث فرهنگی مشارکت نداشته باشند، مسئول شناخته شوند.

2. استفاده از مکانیزم‌های نظارتی بین‌المللی: تقویت سازوکارهای نظارتی و ایجاد نهادهای بین‌المللی نظارت بر گروه‌های مسلح غیردولتی می‌تواند به شفافیت در تعیین مسئولیت‌ها و جلوگیری از تخریب‌های عمدی کمک کند. این نظارت‌ها باید به‌ویژه در مناطقی که جنگ‌های نیابتی در آن‌ها جریان دارد، به‌طور ویژه‌ای فعال باشند.

3. ایجاد دادگاه‌های ویژه برای رسیدگی به تخریب‌های فرهنگی: ایجاد دادگاه‌های ویژه بین‌المللی برای رسیدگی به تخریب‌های عمدی میراث فرهنگی می‌تواند تأثیر زیادی در بازدارندگی از این نوع جنایات داشته باشد. این دادگاه‌ها باید به‌طور ویژه به پرونده‌های مربوط به جنگ‌های نیابتی و تخریب‌های ناشی از حمایت دولت‌ها از گروه‌های مسلح پرداخته و ضمانت اجرایی برای مجازات ناقضان ایجاد کنند.

4. اعمال مجازات‌های شدید برای تخریب‌های فرهنگی: به‌منظور جلوگیری از تخریب‌های آینده، دولت‌ها باید متعهد به اعمال مجازات‌های سختگیرانه برای نقض‌کنندگان حقوق بین‌الملل در زمینه میراث فرهنگی باشند. این مجازات‌ها باید به‌گونه‌ای طراحی شوند که انگیزه‌ای برای جلوگیری از تخریب‌های بیشتر ایجاد کنند.

5. تقویت همکاری‌های بین‌المللی در راستای حفاظت از میراث فرهنگی: در نهایت، تقویت همکاری‌های بین‌المللی میان دولت‌ها و نهادهای غیر دولتی در زمینه حفاظت از میراث فرهنگی می‌تواند به‌طور مؤثری به پیشگیری از تخریب‌های عمدی و سیستماتیک کمک کند. این همکاری‌ها باید از طریق تبادل اطلاعات، آموزش و حمایت‌های مالی از پروژه‌های حفاظتی در مناطق جنگ‌زده صورت گیرد.

تخریب میراث فرهنگی در جنگ‌های نیابتی یکی از فجایع بزرگ عصر حاضر است که نه‌تنها هویت تاریخی و فرهنگی بشر را تهدید می‌کند بلکه موجب نقض آشکار حقوق بین‌الملل و اصول حقوق بشر می‌شود. با این حال، برای مقابله با این بحران جهانی، نیاز به راهکارهای حقوقی و اجرایی دقیق و مؤثر داریم. بازتعریف مسئولیت‌های دولت‌ها، تقویت نظارت‌های بین‌المللی و ایجاد سازوکارهای قضائی برای رسیدگی به این تخریب‌ها می‌تواند به‌طور جدی از وقوع این جنایات در آینده جلوگیری کند. تنها از این طریق است که می‌توان امید به حفظ میراث فرهنگی بشر در برابر بحران‌های جنگی داشت و از این سرمایه‌های بی‌قیمت برای نسل‌های آینده محافظت کرد.

انتهای پیام/