ایل سنگسر، یکی از اصیل‌ترین ایلات عشایری ایران در منطقه مهدی‌شهر استان سمنان است که دارای ریشه‌هایتاریخی عمیق، زبان منحصر به‌فرد (سنگسری) و نظام دامداری است. کوچ ایل سنگسر از مناطق ییلاقی به قشلاقی و بالعکس با نظم سنتی و بر اساس تقویم طبیعی صورت می‌گیرد. سبک زندگی آن‌ها نمونه‌ای زنده از همزیستی باطبیعت، خودکفایی اقتصادی و انتقال بین‌نسلی فرهنگ بومی است. این شیوه زیست، سرمایه‌ای فرهنگی و اجتماعیاست که قابلیت تبدیل به جاذبه گردشگری اصیل را دارد.

گردشگری عشایری نوعی از گردشگری فرهنگی است که در آن گردشگر در تعامل مستقیم با زندگی عشایر قرارمی‌گیرد. این نوع گردشگری، فراتر از بازدید صرف، به تجربه زیست عشایری (همراهی در کوچ، مشارکت درفعالیت‌ها، تجربه غذا و موسیقی محلی) می‌پردازد. در ایران، به‌ویژه در مناطقی همچون سنگسر، این مدلگردشگری می‌تواند علاوه بر درآمدزایی برای جامعه میزبان، به حفظ و تقویت فرهنگ و زبان محلی نیز کمک کند. همچنین، ظرفیت جذب گردشگران خارجی علاقه‌مند به فرهنگ بومی را داراست.

کوچ عشایر نه‌فقط یک جابه‌جایی جغرافیایی، بلکه آیینی زنده است که با باورها، موسیقی، لباس، اقتصاد و دانشبومی گره خورده. در مورد ایل سنگسر، مسیر کوچ و همراهی دام‌ها از قشلاق به ییلاق، (به عنوان طولانی طرین مسیر کوچ در ایران) می‌تواند به عنوان مسیر گردشگری خاص طراحی شود. حفظ این کوچ، به معنای حفظ یک میراثناملموس زنده است. طراحی تورهایی که گردشگران در بخشی از مسیر کوچ شرکت کنند، تجربه‌ای منحصربه‌فردبرای آن‌ها ایجاد خواهد کرد و به ثبت جهانی کوچ به عنوان میراث مشترک فرهنگی کمک خواهد نمود. مسیر کوچ آنان از البرز تا خراسان شبکه فرعی راه ابریشم را پوشش می داد و در خدمات کاروان ها و تبادلات محلی نقش داشتند. مسیری که یکی از محورهای شمال به جنوب در شبکه راه ابریشم ایران به حساب می آمد؛ ودر ایجاد شبکه های تبادل فرهنگی، خدماتی ومبادلات جانبی نقش مهمی ایفا کرده اند. دانشمندان و باستان شناسان ایل سنگسری «را پل فرهنگی بین قومیت ها» می دانند مثلا میراث‌موسیقی خراسانی و مازندرانی را در سبک خود بازتاب داده اند.

بوم‌گردی به عنوان مدلی از گردشگری پایدار، اگر به شیوه‌ای متناسب با بافت فرهنگی و اقلیمی منطقه طراحی شود، می‌تواند بستری مهم برای معرفی زندگی عشایری باشد. احداث اقامتگاه‌های بوم‌گردی با الهام از معماری ایلسنگسر، استفاده از غذاهای محلی و اجرای آیین‌های سنتی، تجربه‌ای ناب به گردشگران می‌دهد. آموزش جامعهمحلی و توانمندسازی زنان و جوانان عشایر برای میزبانی گردشگران، ضمن ارتقاء سطح درآمد، باعث حفظ هویتبومی خواهد شد. تنوع بالای فراورده های لبنی، نان و غذا عوامل ایده آل برای جذب گردشگر می تواند باشد.

گردشگری عشایری در سنگسر با چالش‌هایی چون مهاجرت جوانان، کاهش دامداری سنتی، ضعف زیرساخت‌ها ونبود برنامه‌ریزی منسجم مواجه است. از سوی دیگر، ورود ناآگاهانه گردشگران بدون آموزش و مدیریت، می‌تواند بهتخریب فرهنگ بومی منجر شود. راهکارها شامل تدوین سند جامع توسعه گردشگری عشایری، آموزش راهنمایانمحلی، بهره‌گیری از جشنواره‌هایی مانند حاصل سنگسر برای برندینگ فرهنگی و حمایت از کارآفرینان محلی است.

لذا گردشگری عشایری سنگسر می‌تواند بستری برای تبادل فرهنگی و یادگیری دوطرفه باشد. گردشگران در تعاملمستقیم با خانواده‌های عشایری، با ارزش‌های زندگی ساده، خودکفایی، مشارکت اجتماعی و احترام به طبیعت آشنامی‌شوند و در مقابل، می‌توانند تجربیات خود را نیز به اشتراک بگذارند.

با توجه به پتانسیل های منحصر به فرد این ایل مدلCBT (گردشگری جامعه محور) بسیار مناسب است.

گردشگری عشایری سنگسر، با توجه به ساختار اجتماعی منسجم، سبک زندگی خودکفا، و ارتباط نزدیک با طبیعت،ظرفیت بالایی برای توسعه بر مبنای مدل CBT دارد. در این رویکرد، خود عشایر می‌توانند نقش اصلی در برنامه‌ریزی،تصمیم کیری ،اجرا و ارائه خدمات گردشگری داشته باشند. این موضوع نه‌تنها به حفظ هویت فرهنگی و سنت‌هایاصیل آن‌ها کمک می‌کند، بلکه موجب می‌شود منافع اقتصادی حاصل از گردشگری مستقیماً به جوامع میزبانبرسد. همچنین مشارکت فعال عشایر در این فرآیند، حس مالکیت، اعتماد به نفس و انگیزه آن‌ها را برای حفظ محیطزیست، ارتقای کیفیت خدمات و تعامل مثبت با گردشگران تقویت می‌کند.

گردشگری عشایری سنگسر به عنوان یکی از ظرفیت‌های منحصربه‌فرد فرهنگی و طبیعی کشور، فرصت ارزشمندیبرای توسعه پایدار و بومی گردشگری به شمار می‌رود. سبک زندگی خاص، زبان و آداب و رسوم غنی، مسیرهای کوچ،و تنوع زیستی منطقه، زمینه‌های مناسبی برای جذب گردشگران داخلی و خارجی فراهم می‌کند. با بهره‌گیری ازرویکرد CBT، می‌توان این نوع گردشگری را به شکلی مدیریت‌شده، مشارکتی و اثربخش توسعه داد؛ به‌گونه‌ای کهمنافع آن مستقیماً به جامعه میزبان برسد، اصالت فرهنگی حفظ شود و کیفیت تجربه گردشگر نیز افزایش یابد.

گردشگری عشایری سنگسر، نه‌تنها راهی برای ایجاد اشتغال و حفظ میراث ناملموس است، بلکه پلی میان گذشته وآینده، سنت و نوآوری، و جامعه میزبان و مهمان خواهد بود.

دکتر اسماعیل خاکسار شهمیرزادی، پژوهشگر حوزه گردشگری

انتهای پیام/