میراثآریا: نصب بایداق بر سردر چادرهای اصلی عشایر قشقایی نشانه روشنایی و مشخص بودن برگزاری مراسم شادی و عروسی است.
بایداق از قدیم خوشیُمن بوده و در عروسیها بر چادر افراشته میشُده تا وصلت خیر و برکت داشته باشد و نوعروسان معتقد بودند نقش بایداق باعث برکت و باروری است.
بایداق پرچمی رنگی است که بر روی دو قطعه چوب بهشکل «بهاضافه» نصب میشود و بر بالای آن در قدیم کله قند و امروزه سیب قرمز قرار میگیرد و دو طرف آن با پارچههای رنگی قرمز تزئین میشود.
بایداق در بین ایل بزرگ قشقایی از جایگاه ویژه و والایی برخوردار است و بههمین علت به تازگی با تلاشهای ادارهکل میراثفرهنگی، گردشگری و صنایعدستی چهارمحال و بختیاری در فهرست آثار ملی کشور بهعنوان میراثفرهنگی ناملموس ثبت شد.
میراثفرهنگی ناملموس بهمعنای رسوم، بازنماییها، تجلیات، دانشها، مهارتها و نیز ابزارها، اشیاء، دستساختهها و فضاهای فرهنگی مرتبط با آنها است که جوامع، گروهها و در بعضی از موارد، افراد بهعنوان بخشی از میراثفرهنگی خود میشناسند.
بایداق؛ نماد اصیل ایل بزرگ قشقایی است
یکی از اهالی ایل بزرگ قشقایی شهرستان بروجن در چهارمحال و بختیاری گفت: بایداق یا بایراق، نماد اصیل قشقاییها است که آن را زیر پرچم ایران قرار میدهند.
اکبر فرهودی تأکید کرد: بایداق در گذشته از ابریشم خالص تهیه میشُد که بسیار گران بود اما امروزه بر روی پارچههای عادی تهیه میشود.
او با اشاره به استفاده از بایداق در انواع مراسم شادی و عروسی ایل بزرگ قشقایی افزود: یک بایداق بزرگ قبل از آغاز مراسم عروسی بر سردر چادر نصب میشُد و سپس عدهای از افراد ایل برای جمعآوری هیزم عازم کوهها میشدند.
فرهودی تصریح کرد: این افراد هنگامی که هیزم کافی جمعآوری میکردند و بایداق هایی با ابعاد کوچکتر را روی هیزمها قرار میدادند تا بقیه بدانند که این هیزمها برای کاربرد در عروسی جمعآوری شده است.
او یادآور شد: شامگاه عروسی، آتشی با استفاده از این هیزمها و بهمنظور ایجاد روشنایی میافروختند که به آن «کَرِّه» میگفتند.
این مرد اهل ایل قشقایی در چهارمحال و بختیاری اضافه کرد: فلسفه اصلی و ترکیب رنگهای بایداق یکی است اما در طرحهای آن تنوعهایی وجود دارد.
او گفت: بایداق هماکنون نیز در برخی چادرهای ایل بزرگ قشقایی و برای انواع مراسم شادی و عروسی رواج و کاربرد دارد.
فرهودی تأکید کرد: تیراندازی در برابر بایداق و زدن هدف روی آن (کله قند و یا سیب قرمز)، از نکات برجستهای بود که همگان برای تحقق آن تلاش میکردند تا بهاصلاح، تیرشان به هدف بخورد.
او افزود: ثبت بایداق بهعنوان میراثفرهنگی ناملموس در فهرست آثار ملی کشور اقدامی مهم و برجسته برای ایل بزرگ قشقایی چهارمحال و بختیاری و شهرستان بروجن بهشمار میرود.
بایداق؛ پرچمی اصیل با چهار رنگ اصلی
یکی از دیگر از اهالی ایل بزرگ قشقایی شهرستان بروجن نیز گفت: بایداق پرچیمی اصیل بوده که از چهار رنگ اصلی شامل سبزآبی، سبز، زرد، قرمز تشکیل شده است.
سمانه فرهودی تأکید کرد: رنگهای بایداق از مرکز به اطراف بهترتیب شامل قرمز، زرد، سبز و سبزآبی است و رنگ سفید بین سایر رنگها و برای جداسازی رنگها از همدیگر استفاده میشود.
او افزود: بایداق بیشتر برای انواع مراسم شادی و عروسی کاربُردی «پرچممانند» دارد که بر سردر چادر اصلی بهحالت بهاضافه نصب و بسته میشود.
فرهودی تصریح کرد: دو طرف شرق و غرب بایداق را با دستمالهای قرمز میبندند، بالای آن را در گذشته کله قند و امروزه سیب قرمز قرار میدهند و دورتادور آن را تزیین میکنند.
او یادآور شد: قشقاییها، در روز جشن عروسی هنگامی که عروس را به چادر داماد میآورند، سوارکارانی از ایل، آنان را با اسب همراهی میکنند و هر کدام از سوارکاران که زرنگتر هستند و موفق به برداشتن دستمال قرمز کنار بایداق شوند، بهعنوان برنده معرفی خواهد شد.
این دختر قشقایی اضافه کرد: البته در این هنگام بقیه سوارکاران تلاش میکنند تا دستمال را از سوارکار برنده پس بگیرند تا بتوانند زرنگی خود را ثابت کنند.
او گفت: پس از برداشتن دستمال از سوی سوارکاران نوبت به تیراندازی میرسد و در این آئین ابتدا داماد و سپس بقیه تفنگداران تیراندازی میکنند تا در نهایت کله قند و یا سیب قرمز بالای بایداق را هدفگیری کنند.
فرهودی تأکید کرد: پس از اجرای آیینها و مراسم مرتبط با بایداق، عروس و داماد زندگی مشترک خود را در کنار سایر اعضای ایل بزرگ قشقایی آغاز میکنند تا روزهای خوشی را در کنار خانواده داشته باشند.
بایداق؛ پرچم ایل بزرگ قشقایی است
یکی دیگر از بانوان ایل بزرگ قشقایی در شهرستان بروجن چهارمحال و بختیاری نیز گفت: بایداق بهعنوان پرچم و نماد ایل بزرگ قشقایی بهشمار میرود.
دُرسلطان قرمزی تأکید کرد: هر کدام از رنگهای بایداق برای افراد ایل بزرگ قشقایی حس متفاوتی را تداعی میکند.
او افزود: بهعنوان نمونه در بین عشایر ایل بزرگ قشقایی مفهوم رنگ سفید صلح و سازش، رنگ سبز شادی و خرمی و رنگ قرمز از خودگذشتگی و دلاوری است.
قرمزی تصریح کرد: این اثر زیبا هم بهعنوان پرچم و بیرق برای ایل بزرگ قشقایی و هم برای دستمال بهمنظور استفاده در پایکوبی و رقص انواع مراسم شادی و عروسیها کاربرد دارد.
او یادآور شد: در ایل بزرگ قشقایی بر بالای بایداق سیب درختی میگذارند تا داماد در شامگاه عروسی آن را هدفگیری کند.
قرمزی اضافه کرد: بایداق بهعنوان یکی از مهمترین تزیینات و جلای چادرهای عشایری در ایل بزرگ قشقایی بهشمار میرود.
بایداق بر روی چادر ایلبَگ (رئیس ایل) قشقایی نصب میشُد.
رئیس اداره میراثفرهنگی، گردشگری و صنایعدستی شهرستان بروجن نیز گفت: بایداق در قدیم بر روی چادر ایلبَگ (رئیس ایل) قشقایی نصب میشُده تا همه بدانند که فلان چادر از بزرگ ایل است.
بهادر نوروزی تأکید کرد: از روزگاران قدیم، نوع و نماد بایداقها در هر تیره از ایل بزرگ قشقایی فرق داشته و دارای تنوع بوده است.
او افزود: در این راستا بایداقها با اشکالی مانند قلب، ششضلعی، چهار ضلعی، مربع، دایره و شکلها و حالتهای دیگر وجود داشته که برخی آنها در گذشته بسیار بزرگ و وسیع بودهاند.
نوروزی تصریح کرد: بهعنوان نمونه بایداق مربوط به طایفه آققویونلوها در ایل بزرگ قشقایی یک طرح بزرگ ییلاقی همراه با نوک پیکان به معنی مهاجر، حملهبَرنده و شکستناپذیر بوده است.
او یادآور شد: بایداق بهعنوان پرچم، از گذشته در بین آققویونلوها، قراقویونلوها و قشقاییها رواج داشته است.
رئیس اداره میراثفرهنگی، گردشگری و صنایعدستی شهرستان بروجن با اشاره به اهمیت بایداق در انواع مراسم شادی و عروسی اظهار کرد: شامگاه عروسی دو عدد فشنگ به داماد میدهند و معتقدند اگر داماد بتواند کله قند یا سیب قرمز بالای بایداق را هدفگیری کند، فردی زرنگ و دارای لیاقت زندگی خوب است و اگر نتواند این مهم را بهخوبی انجام دهد، فردی بیعُرضه خواهد بود. پس از تیراندازی داماد، عروس هدفگیری بالای بایداق را انجام میداد و خوردن تیر بر روی هدف، وی را بهعنوان زنی برجسته معرفی میکرد.
نوروزی استفاده از بایداق در انواع مراسم شادی و عروسی را جزو فرهنگهای مطلوب قشقاییها برای اتحاد بین افراد ایل اعلام و تاکید کرد: در قدیم با اجرای سنتهای بومی و محلی تلاشهای فراوانی برای استحکامبخشی به بنیان خانواده انجام میشُد که در کاهش نرخ طلاق و حتی به صفر رساندن آن نقشآفرینی و اثرگذاری میکرد.
بایداق نماد و نشانهای در فرهنگ ایل بزرگ قشقایی است
مدیرکل میراثفرهنگی، گردشگری و صنایعدستی چهارمحال و بختیاری نیز گفت: بایداق (بیرق) نماد و نشانهای در فرهنگ ایل بزرگ قشقایی است که بهعنوان سمبل شادی و نشاط در زمان جشنها و عروسیها به نمایش در میآید.
علیرضا جیلان تأکید کرد: بایداق بهمنزله علامت و نشان، هر گروه و یا قومی را معرفی میکند که با انواع متفاوت و چهار رنگ ثابت، بیشتر از سوی بانوان ساخته میشود.
او افزود: بایداق براساس تیرههای زیرمجموعه ایل بزرگ قشقایی، دارای شکلهای متفاوت و با کاربریهای متفاوت مورد استفاده قرار میگیرد.
جیلان تصریح کرد: بایداق علاوه بر کاربری نماد و نشان در بعضی مواقع در شکل روسری (چارقدی) بهخصوص برای نوعروسان بهعنوان حجاب و پوشش زنانه نیز استفاده میشود.
او یادآور شد: در فرآیند تهیه و تولید بایداق، ابتدا چارچوب اصلی آن از جنس چوب را میسازند و بعد پارچهای از جنس ابریشم بهصورت دستبافت و یا امروزه بهطور ماشینی تهیه کرده و با کُمپولهای تزئینی که از پشم شتر و یا گوسفند درست میشود را در کنارهها و حاشیههای آن اضافه میکنند.
مدیرکل میراثفرهنگی، گردشگری و صنایعدستی چهارمحال و بختیاری اضافه کرد: سپس در قسمت انتهایی و بالایی چوب ایستاده، کله قند و یا سیب درختی قرمز رنگ نصب کرده و با مشارکت مَردها در بالای سیاه چادر نصب میشود.
او گفت: بایداق بهطور معمول در بالای سیاه چادر بزرگ ایل (ایلبَگ) نصب میشُده که نشان از بزرگی و کدخدایی داشته است.
جیلان تأکید کرد: درخصوص نصب کله قند یا سیب درختی میتوان گفت که در قدیم از کله قند استفاده میشُد که نشان از شیرینی و شادی داشته و در سالهای اخیر استفاده از سیب درختی رواج پیدا کرده است.
او با اشاره به اعتقادات متفاوت اقوام ایل بزرگ قشقایی در خصوص بایداق افزود: در شب عروسی داماد میبایست مردانگی و زرنگی خود را با هدف قرار دادن و زدن کله قند یا سیب درختی در بالای بایداق نشان دهد و چنانچه با شلیک گلوله بتواند هدف را بزند بهعنوان داماد با لیاقت شناخته شده و اگر نتواند هدفگیری مناسبی داشته باشد، شایستگی لازم را ندارد.
مدیرکل میراثفرهنگی، گردشگری و صنایعدستی چهارمحال و بختیاری تصریح کرد: بههمین منظور داماد برای گذشتن از این مرحله میبایست از جوانان ایل که دارای مهارت تیراندازی هستند با دادن پول کمک بگیرد.
او یادآور شد: عروس هم مختار است که این کار را انجام دهد و چنانچه عروس با شلیک گلوله بتواند کله قند یا سیب درختی را بزند، بقیه معتقدند خوشبختی به سراغ ایل میآید و اعضای ایل سال خوبی را در پیش خواهند داشت.
جیلان اضافه کرد: فنون و مهارت ساخت بایداق و آئینهای مربوط به آن ۳۰ دیماه ۱۳۹۹ با شماره ۲۲۳۴ در فهرست ملی میراثفرهنگی ناملموس ایران ثبت شد.
انتهای پیام/
نظر شما