یکی از این فضاها، بادگیر است که به‌عنوان نماد زیبایی و شاهکار معماری ایرانی بر فراز ساختمان‌ها، چشم هر گردشگر و رهگذری را در هرمزگان می‌نوازد.
سازه‌ای سنتی که برای جابه‌جایی و خنک کردن هوای داخل ساختمان، با بهره‌گیری از وزش باد و تغییر دمای هوا، برای تهویه بر بام خانه‌ها ساخته می‌شد.درواقع هویت معماری و تاریخی هرمزگان با بادگیرها گره‌خورده است.
استفاده از باد، جزء انرژی‌های سبز دنیاست و بیشتر بادگیرهای هرمزگان یا همان ساختمان‌های سبز در زمان صفویه ساخته‌شده است، اما در سفرنامه مارکوپولو به گرمای زیاد بندر هرمز و استفاده از وسایل تهویه هوابر بام خانه‌ها نیز اشاره‌شده است.
بادگیرها بین ۱۰ تا ۱۵ درجه، هوای داخل خانه را خنک می‌کنند. گرچه با استفاده از کولر این روش تهویه طبیعی کمرنگ شده است، اما هنوز در بندرها لافت، کنگ و شهرستان بندرلنگه از بادگیر برای خنک شدن خانه‌ها استفاده می‌شود.بیش از هزار بادگیر در هرمزگان وجود دارد.
عباس نوروزی سرپرست معاونت میراث فرهنگی هرمزگان در خصوص ویژگی‌های بادگیر گفت: «چهار طرفه بودن از ویژگی‌های بادگیرهای هرمزگان است که با این روش معماری، هرگونه باد از ساحل به دریا و برعکس و بادهای موسمی شرقی غربی به داخل خانه‌ها راه می‌یافت.»
او افزود: «بادگیرهای چهارگانه خانه کرچی دربندرکنگ و خانه فکری بندرلنگه به‌خوبی این مهم را نشان می‌دهد.»
نوروزی ادامه داد: «برخلاف استان‌هایی مانند یزد، بادگیرهای هرمزگان هم کم ارتفاع هستند یا اینکه حداقل اختلاف ارتفاع کمی نسبت به یکدیگر دارند.»
معماران محلی بادگیرهای هرمزگان را با تیغه‌ها و جدارهایی از خشت یا چوب، در محل‌هایی که مشرف‌به اتاق‌های کوچک و شاه‌نشین است، ساخته‌اند. علاوه بر آن به علت وجود هوای مرطوب در هرمزگان، نیاز به ساخت حوض در زیر بادگیرها نبود.
بادگیرها باید بالاتر از 10 متر از زمین قرار گیرند، چون در هرمزگان حرکت باد بالای ده متر است. به همین علت درگذشته افراد دارای تمکن مالی، بادگیرها را بسیار بلند می‌ساختند.
به گفته استاد حیدر یک بناکار اهل جزیره لافت، ساخت بادگیرها بستگی به وضع اقتصادی صاحب‌خانه داشت و افرادی که وضع مالی خوبی داشتند چند بادگیر در خانه می‌ساختند.
اما آنچه نگران‌کننده است غارت میراث انسانی و فرهنگی ما از سوی کشورهای همسایه است. کپی‌برداری از بادگیرها در شهر بستکیه امارات متحده عربی در حالی انجام می‌شود که ما به این معماری اصیل بی‌توجه هستیم. در آن‌سوی کرانه‌های جنوبی خلیج‌فارس کشورهای عربی اقدامات گسترده‌ای برای ساماندهی و ثبت جهانی بادگیرها می‌کنند. ازاین‌رو ثبت سریع‌تر این معماری ایرانی و اسلامی به نام کشورمان ضروری است.
رضا برومند مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی هرمزگان در خصوص ثبت و مرمت بادگیرها گفت: «بادگیرهای تاریخی و زیبای بندرکنگ و بندر لافت به ترتیب در سال‌های ۸۱ و ۸۵ با شماره‌های ۶۵۳۰ و ۱۶۳۱۵ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است و از سال ۸۷ تاکنون ۴۷۰ بادگیر در این دو بندر تاریخی مرمت‌شده‌اند.»
اما بادگیرهای هرمزگان سال‌هاست که در انتظار ثبت جهانی‌اند.
مجید جمادی کارشناس مسئول مرمت اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی هرمزگان در خصوص ثبت جهانی بادگیرها گفت: «ثبت جهانی بادگیرهای بندرکنگ در قالب بافت تاریخی این بندر در دستور کار قرار دارد و مقدمات این کار شامل تهیه شناسنامه بنا، گزارش وضع موجود بافت، مطالعه وضع گذشته و طرح مرمت بادگیرها در حال انجام است.»
او با اشاره به اینکه سهمیه ثبت آثار جهانی را، سالانه یکتا دو اثر است، افزود: «برای نگهداری و حفظ بادگیرهای استان، امسال ۶۰ بادگیر بندرکنگ بااعتبار 39 میلیارد ریال مرمت می‌شود که هزینه مرمت هر بادگیر 250 تا 300 میلیون ریال است.»
مرمت شامل بازسازی و تعمیر جدارها، تیغه‌ها، تزیین‌ها، اتاقک‌های بادگیر و چوب‌های بکار رفته شده، رفع ترک‌ها و نمای سفید است.
مهم‌ترین اقدام برای حفظ دانش این اثر تاریخی، مستند نگاری جامع و تحلیلی برای گونه شناسی بادگیرهای استان و ثبت اصول معماری و مهندسی آن است که اکنون با ۷۰ درصد پیشرفت کاری در دست اجراست.
گزارش از مریم خیاطی
انتهای پیام/
