میراث آریا: نخستین موزه سیستان و بلوچستان که در سال ۱۳۸۵ با مشاوره برجسته از طراحان داخلی معروف کشور راه‌اندازی شد، موزه مردم‌شناسی سیستان بود. این موزه در ساختمان کنسولگری ایران و انگلیس راه‌اندازی و در سال ۱۳۸۵ به عنوان موزه مردم‌شناسی افتتاح شده است در بخش مردم‌شناسی که انواع پوشاک، مجسمه‌ها، صحنه‌های روزمره زندگی، ازدواج، تولد و مشاغل و... به نمایش در آمده که تمام لباس‌های مجسمه‌ها از صنایع دستی و رودوزی‌های منطقه است سیاه دوزی روی لباس مجسمه‌های موزه زابل نشان دهنده هنر قدیمی این صنعت در منطقه سیستان است بر روی پرده‌ها و پشتی‌ها و متکاها هم نقوش هندسی و گل و مرغ و.... با نخ‌های رنگ روشن دوخته شده است.

از دیگر صنایع دستی موجود در موزه مردم‌شناسی سیستان می‌توان به وجود فرش‌ها و و دست بافته‌هایی که در صحنه‌های مردم‌شناسی استفاده شده اشاره کرد قدرت تفکر و تخیل هنرمند قالیباف در هنر او نمایان است و در میان خانواده‌ها اهمیت بسزایی دارد قالی بافی هنر دختران و زنان سیستانی است بیشتر با تغییر طرح‌ها و نقش مایه‌ها از حالت طبیعی به نمادین، هندسی و انتزاعی تولید می‌شود.

موزه پست

یکی از موزه‌های استان که با مشارکت اداره پست و ارتباطات راه‌اندازی شد موزه پست است این موزه در یک طبقه در ساختمان قدیم پست زاهدان ایجاد شده است. بنای قدیمی که در فهرست آثار قدیمی ایران به ثبت رسیده و بعد از مرمت به عنوان موزه تغییر کاربری یافته، در ساخت و تزئین آن از خشت و آجر استفاده شده است.

ورودی اصلی این بنا دارای ایوانی رفیع طاق جناقی و تزئینات آجری به صورت پله‌ای و همچنین خطوط اسلیمی در زیر طاق ایوان است. این بنا در سال ۷۶در فهرست آثار ملی به ثبت رسید. موزه پست از بخش‌های مختلفی تشکیل شده که شامل مدیریت، نگهبانی، سالن سمعی بصری و تالارهای نمایش است. ‌اشیا و آثار به نمایش گذاشته در این موزه شامل انواع مهرهای شهرسوخته، ابزارآلات ارتباطی، نمونه ماکت کبوترخانه و مجسمه و پستچی است در این موزه نقش صنایع دستی منطقه کم رنگ دیده می‌شود.
 

موزه محلی سراوان

در محل ساختمان قدیم فرمانداری این شهرستان واقع شده است مصالح بکار رفته در معماری آن عمدتاً آجر و خشت خام است. این بنا در فهرست آثار ملی کشور ثبت شده و در سال ۱۳۸۸ به عنوان موزه محلی سراوان به بهره‌برداری رسید صحنه‌های به تصویر کشیده در این موزه را می‌توان تلفیقی از میراث و صنایع دستی منطقه دانست.

در صحنه سیاه چادر که زندگی عشایر را به نمایش گذاشته است همه موارد از صنایع دستی منطقه می‌باشد سیاه چادر از موی بز توسط بومیان بافته و برپا شده است گلیم و زیراندازهای مردمان این منطقه از دست بافته‌های خودشان است سکه دوزی‌های بکار رفته در سر درب سیاه چادر بعنوان تزیینات، بکار رفته است از هنرهای زنان سراوانی بشمار می‌رود. تمام رودوزی روی پشتی‌ها و زیرانداز که با رنگ‌های روشن به تصویر در آمده است همه در قاب صنعت دستی مردمان این منطقه است از جمله هنرهای دیگر این موزه صنعت طلاسازی است که هنر دست مردم این منطقه بشمار می‌رود از دیرباز تاکنون جواهرسازی رواج داشته است که در صحنه‌های این موزه کلیه ادوات و آلات مربوط به ساخت جواهر و طلاسازی دیده می‌شود.

در تعدادی از ویترین‌های این موزه ساخته‌های این هنر وجود دارد در این موزه علاوه بر این آثار تاریخی از سفال کلپورگان هنر و صنعت دست زنان روستای کلپورگان می‌توان یاد کرد که در این موزه به نمایش در آمده است. از صحنه‌های دیگر در موزه سراوان می‌توان به حصیر بافی اشاره کرد با توجه به وجود نخیلات در این شهرستان صنعت حصیر بافی بسیار رایج است که انواع دست بافته‌ها با حصیر را نمایش داده است از محصولات این صنعت زیر انداز، سجاده و سبد است.

شایان ذکر است در ساخت طرح‌های روی ویترین‌ها هم از اشکال سنتی استفاده شده است.

موزه قرآن و عترت

این موزه که همزمان با سی‌امین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی افتتاح شد شامل مجموعه اتاق‌هایی برای بازگو کردن خاطرات دوران پربرکت تبعید مقام معظم رهبری و نمایش نسخ خطی از قرآن کریم، تفاسیر و کتاب‌های دعا و اسناد و نامه‌های مربوط به انقلاب است.

موزه قرآن و عترت ایرانشهر یکی دیگر از موزه‌های استان است که با هدف آشنایی با مفاهیم ارزشمند قرآنی و شیوه زندگی ائمه با تأکید بر ارزش‌های اسلامی و وحدت مسلمانان در مکان زندگی مقام معظم رهبری در این شهر، ایجاد شده است. ساختمان موزه مربوط به اواخر دوران پهلوی و یادبودی از زمان تبعید ستم شاهی است که اکنون به عنوان نمادی از حرکت‌های انقلابی و محل رجوع علما و مکانی برای اتحاد شیعه و سنی با عنوان موزه قرآن و عترت شناخته می‌شود.

این مکان در سال ۱۳۷۰ توسط آقای فاضلی مالک بنا به سازمان میراث فرهنگی اهدا و در سال ۱۳۸۹در فهرست آثار ملی ثبت و مرمت و به عنوان موزه تغییر کاربری داده است.
 

موزه محلی چابهار

این موزه در محل ساختمان قدیم فرمانداری چابهار قرار دارد مهمترین بخش موزه محلی چابهار مجموعه تاریخ و باستان‌شناسی ( قبل از تاریخ، دوره تاریخی، دوره اسلامی) است و مجموعه مردم‌شناسی که در طبقه بالای موزه صحنه‌آرایی شده است که می‌توان به صحنه ازدواج، زندگی روزمره، صید و صیادی، صنایع دستی، زیورآلات، سازها و ادوات موسیقی و مجموعه‌های صنایع دستی اشاره کرد.

پوشش تمام مجمسه‌ها از لباس‌های سنتی بومی با سوزندوزی منطقه است از مهمترین بخش های مردم‌شناسی، ازدواج است که از محصولات صنایع دستی تزئین شده است. درحال حاضر بنا در حال مرمت و بازسازی است.
 

موزه خاک

موزه سفال کلپورگان در راستای تحقق بخشیدن اهداف پژوهشی ایجاد شده، ساختمان موزه کلپورگان در منطقه باستانی شهرستان سراوان قرار دارد این موزه، موزه‌ی زنده‌ای است که علاوه بر کارایی موزه‌ای یک کاربرد دیگر نیز دارد.

تفاوت این موزه با دیگر موزه‌ها، جنبه کاربردی و ملموس آن است موزه زنده می‌تواند مکانی برای پژوهش و تولید هنرکلپورگان در زمینه سفال باشد موزه دارای دو بخش می‌باشد قسمت نمایش آثار که کلیه سفال‌های ساخته شده به نمایش گذاشته و یک قسمت هم کارگاه ساخت سفال و کوره سفال پزی قرار دارد.

در واقع از این موزه می‌توان به عنوان مهمترین مرکز تولید سفال به عنوان شاخص‌ترین صنایع دستی منطقه و استان یاد کرد خالقان سفال کلپورگان در تاریخ همیشه زنان بوده‌اند، زنان سفالگر از چرخ سفالگری استفاده نمی‌کنند آن‌ها سفال‌ها را با دست می‌سازند و برای تزیین سطح آن از اشکال خاص هندسی استفاده می‌کنند که قدمتی چند هزار ساله دارد روش ساخت سفال مذکور موسوم به‌روش لوله‌ای است و این سفال بدون لعاب و با نقوشی سیاه‌رنگ تزئین می‌شود.

ماده اولیه سفال کلپورگان از نوعی خاک حاصل می‌شود و مردان بلوچ این خاک را از منطقه‌ای به نام «مش کوتک» واقع در دو کیلومتری شمال شرقی روستا تهیه و سپس با مخلوط کردن به ماده‌ای دوغاب مانند آن را به گل مبدل ساخته در اختیار زنان هنرمند بلوچ قرار می‌دهند.

موزه منطقه‌ای جنوب شرق (موزه زاهدان )

شهرستان زاهدان مرکز استان سیستان و بلوچستان به مساحت ۳۶۵۸۱ کیلومتر مربع است. از شمال به استان خراسان جنوبی از شمال شرق به شهرستان زابل از غرب به استان کرمان از جنوب به خاش، ایرانشهر و از شرق به کشورهای افغانستان و پاکستان محدود است. فاصله شهرستان تا پایتخت ۱۶۰۵ کیلومتر است.

نام قدیم آن دزدآب بوده است که در سال ۱۳۱۵ به زاهدان تغییر نام یافته است. دارای ۴ بخش مرکزی میرجاوه کورین نصرت آباد و ۳ شهر زاهدان میرجاوه و نصرت آباد و ۸ دهستان به نام‌های حرمک، مرکزی، لادیز، شورو، میرجاوه، نصرت آباد، دومک و کورین است. روستاهای هدف گردشگری زاهدان، جون آباد، حرمک و چشمه زیارت می‌باشد.موزه منطقه‌ای جنوب شرق ایران در زاهدان یکی از جاذبه‌های گردشگری استان سیستان و بلوچستان به حساب می‌آید این موزه در بلوار شهید مطهری زاهدان قرار دارد که در سال ۱۳۹۰ با توجه به نامگذاری رهبر انقلاب به نام سال جهاد اقتصادی از سوی معاون اول رئیس جمهور وقت افتتاح شده است.

موزه دارای ۱۵۰۰۰ متر مربع مساحت و ۱۳۰۰۰ متر مربع زیربنا می‌باشد که در ۵ طبقه ساخته شده است. ایجاد این موزه در مقیاس منطقه‌ای با توجه به تاریخ و قدمت کهن استان برای معرفی و نمایش آثار و بقایای تاریخی این سرزمین باستانی یک ضرورت به حساب می‌آمد.

از منظر معماری، پس از بررسی‌های اولیه در برنامه فیزیکی طرح و با توجه به نوع نگاه به بحث موزه و نگهداری‌اشیا در جهان نوین و لزوم معرفی بهینه ظرفیت‌های مختلف استان از جمله صنایع دستی، تا حد امکان تغییراتی در طرح اولیه ساختمان صورت پذیرفت که در پی آن ارتباطات داخلی، دسترسی‌ها و فضاهای نمایش اصلاح و با توجه به این مهم که امکان تخریب سازه موجود و یا احداث بنایی جدید میسر نبود، کاربری و ریز فضاهای مورد نیاز طرح طبقه‌بندی و نقشه‌های جدیدی پیشنهاد شد.

در طرح اولیه، قرار بر آن بود تا نمای ساختمان به صورت بتن نمایان اجرا شود؛ اما اجرای نامناسب اسکلت بتنی در چهار طبقه ( یک سطح زیرزمین و سه سطح بر روی زمین)، امکان تحقق این‌ایده را به طور کلی منتفی می‌ساخت. از این رو پیشنهاد شد که پوششی هرمی شکل که برگفته از معماری بومی آن منطقه است بر روی سازه قبلی قرار داده شود تا علاوه بر پوشاندن اسکلت بتنی پروژه، فضایی مضاعف بر مجموع فضاهای موزه اضافه گرداند.

با در نظر گرفتن مقررات مرتبط با حرکت معلول در محیط ساختمان و ضرورت حرکت و پویایی در فضاهای نمایش در موزها، در حد فاصل پوسته مورب خارجی و سازه اولیه بتنی رامپی در نظر گرفته شد که علاوه بر تأمین ارتباط عمودی در سه طبقه، فضایی مناسب برای گالری‌های نمایش در داخل موزه ایجاد می‌سازد.

با این راهکار معمارانه در طرح، مساحت اولیه از ۷۶۰۰ متر مربع به ۹۸۰۰ متر مربع ارتقاء یافت و نهایتاً در سال ۱۳۸۹ساختمان موزه بزرگ زاهدان که امروزه به عنوان یکی از شاخصه‌های معماری و گردشگری در منطقه جنوب شرق کشور به بهره‌برداری رسید و در سال ۱۳۹۰ افتتاح شد.

موزه دارای سه طبقه در سه بخش اصلی باستان‌شناسی، مردم‌شناسی و زیست بوم‌شناسی است که به معرفی آثار فرهنگی و اطلاعات حاصل ازکاوش‌های باستان‌شناسی و صحنه‌هایی از زندگی روزمره ساکنان منطقه، درکنار فرهنگ و معرفی نمونه‌های جانوری بومی سه حوزه سیستان و بلوچستان، خراسان جنوبی و کرمان با توجه به تاریخ، قدمت، اقلیم، موقعیت جغرافیایی، آب و هوا، فرهنگ و هنر این مناطق می‌پردازد.

بخش‌های جانبی موزه شامل رمپ، آکواریوم، کتابخانه، واحد اسناد و مدارک، سالن نمایش، تالار محققین جهت فعالیت‌های پژوهشی و تحقیقاتی، تالار رایانه، کارگاه‌های آموزشی، فنی، اتاق ساخت مولاژ، اتاق مرمت‌اشیا، مخزن، عکاسخانه، سالن اجتماعات، کلاس‌های آموزشی، فضاهای اداری و سن رو باز با ظرفیت۱۵۰ نفر است، در واقع در این موزه اطلاعاتی را درباره ویژگی‌های باستان‌شناسی، مردم‌شناسی، بوم‌شناسی محوطه‌ی باستانی و نیز آثار مکشوفه از شهر سوخته، کوه خواجه، دهانه‌ی غلامان، اسپید بزمان، شهداد کرمان، جیرفت و خراسان جنوبی می‌توان دست یافت.

در بخش مردم‌شناسی برای حوزه‌های فرهنگی مذکور موضوعاتی شامل ادبیات شفاهی، مشاهیر، فرهنگ و آداب و رسوم، پوشاک، خوراک و صنایع دستی به وسیله‌ی صحنه‌سازی اطلاع‌رسانی می‌شود.
در بخش بوم‌شناسی منطقه نمونه‌هایی از تاکسیدرمی پرندگان و حیوانات در کنار آکواریوم بزرگی از آبزیان آب شور استان و همچنین در رمپ موزه تابلوهایی از جاذبه‌های طبیعی و تاریخی، مردم‌شناسی و انواع هنرهای سنتی و صنایع دستی استان به نمایش درآمده است. از دیگر بخش‌های موزه سالن‌های محققان، رایانه، آمفی تئاتر و کتابخانه‌ی تخصصی با ۴۰۰۰ جلد کتاب در زمینه‌های باستان‌شناسی، معماری، هنر، تاریخ و غیره است.

بخش تاکسیدرمی دارای ۱۹ ویترین با ۶۲ نمونه از گونه‌های حیوانی و پرندگان می‌باشد. سالن محققین با ۱۶ پارتیشن و ۱۸ رایانه جهت استفاده از خدمات اینترنت برای عموم است. اتاق نمایش با ظرفیت ۴۰ نفر برای نمایش فیلم کوتاهی از بخش‌های مختلف موزه برای بازدیدکنندگان اختصاص یافته است.

فروشگاه عرضه اقلام فرهنگی با ارائه کتابچه‌ها، کتاب‌ها، نقشه استان، سی دی‌های تور مجازی استان و شهر سوخته و موسیقی سنتی بومی ارائه‌ی خدمت می‌کند. در قسمت لابی، مجسمه رستم به طول تقریبی ۳ متر و تعداد ۳ ماکت از قلعه ناصری ایرانشهر، قلعه‌ی سب و آسباد مچی زابل قرار دارد.

بازدید موزه چپ گرد است یعنی ازبخش سمت چپ یعنی رمپ شروع می‌شود.

رمپ موزه به طول تقریبی ۶۰۰ متر می‌باشد که ۷۴ تابلو از تصاویر محوطه‌های باستانی و جاذبه‌های طبیعی و تاریخی و ۱۲۶ ویترین از آثار مکشوفه از دوران پیش از اسلام تا دوران معاصر با تنوع‌ اشیا از نقاط مختلف ایران شامل ظروف سفالی، کاشی‌های لعاب دار، ظروف شیشه‌ای، ظروف سنگی، مفرغی، صنایع دستی، زیورآلات، ظروف فلزی و همچنین ۷ اثر نفیس نقاشی قهوه خانه‌ای از هنرمند مشهور قولرآغاسی، نقش برجسته‌ای از خوان هفتم شاهنامه و نقشه‌های جغرافیایی و تقسیمات کشوری ایران در ادوار مختلف به همراه تعدادی از اشیای اهدایی شامل تپانچه‌ها، شمشیرهای فولادی و اسلحه‌های سرپر ساچمه‌ای در معرض دید بازدیدکنندگان به نمایش گذاشته شده است.

علاوه بر آن ورودی موزه نیز مجسمه‌ی سنگی رستم با در دست داشتن کتاب و قلم، نماد فرهنگ و دانش مردم سیستان را نشان می‌دهد. ادامه بازدید از موزه بعد از گذر از رمپ به طبقه اول می‌رسد که این قسمت شامل ۲۳۴ ویترین است که به بخش‌های مختلف تقسیم شده است که شامل تمدن سیستان با نمایش تمدن شهر سوخته با آثاری چون خط کش با دقت میلیمتری، تخته بازی، سبد حصیری دوقلو، ‌شانه معرق اولین معرق جهان و پارچه‌های بافته شده از الیاف حیوانی و گیاهی است.

آثار تمدن بلوچستان با قدمتی بیش از ۵۰۰۰ سال در جنوب استان و در حوزه‌ فرهنگی جازموریان واقع شده است که از محوطه‌های مهم آن می‌توان به تپه‌ی بمپور، جلگه چاه هاشم، اسپیدژ بزمان و غیره اشاره کرد. تمدن جیرفت و شهداد هم با قدمتی مربوط به آغاز دوره شهرنشینی با دست ساخته‌هایی از جنس سفالی و سنگ صابونی در این قسمت موزه به نمایش درآمده است. طبقه دوم شامل ۱۳۸ ویترین است و آثاری چون نسخ خطی و تمبر، سکه‌های تاریخی از دوران اشکانی تا پهلوی، سردیس‌هایی از مشاهیر بزرگان استان هر ماه با صحنه‌سازی از مردم‌شناسی قومیت‌های سیستانی و بلوچ و نمادی از یعقوب لیث صفاری اولین فرماندار ایران بعد از ورود اسلام و محمد وصیف سیستانی اولین شاعر پارسی گوی که نخستین شعر پارسی را در وصف یعقوب لیث سروده به نمایش گذاشته می‌شود.

از اشیای شاخص منطقه هم می‌توان به سفال پلی کروم، جام انیمیشن، ظروف مکعبی، سبد حصیری دو قلو، ‌شانه‌ی معرق، بافتنی دورنگ، جمجمه‌ی جراحی شده و اولین چشم مصنوعی اشاره کرد.

موزه خصوصی مات کور سومین موزه خصوصی در شهرستان سراوان

مات در زبان بلوچی به معنای مادر و کور یعنی رودخانه: از آنجایی که آب رودخانه‌های فصلی این منطقه به رودخانه مات در ۵۰۰متری روستای کولو قراردارد این رودخانه از زمان‌های بسیار دور به نام رودخانه مات کور نامگذاری شده است که در آن کشت دیم و نخیلات و ماهیگیری سنتی رواج داشته است.

تمامی‌اشیای جمع‌آوری شده در این موزه مردم‌شناسی و صنایع دستی منطقه جمع‌آوری و خریداری شده است و پس از ساماندهی موزه خصوصی چیدمان شده در اسفند ماه ۱۴۰۲ مجوز این موزه از اداره کل موزه‌ها صادر شد.

موزه آسوکه:

موزه آسوکه ( موزه عروسک) دومین موزه خصوصی که در شهرستان زاهدان در 13 بهمن ماه سال ۱۴۰۰ راه‌اندازی و افتتاح شد، محتوای موزه بیشتر عروسک‌های بومی محلی و بقیه مناطق کشور است هدف از تأسیس موزه حفظ و احیای عروسک‌های بومی منطقه سیستان و بلوچستان و آشنایی کودکان با میراث ناملموس گذشتگان می‌باشد. در این موزه علاوه بر نمایش عروسک‌ها آداب و رسوم هم نمایش داده می‌شود.

انتهای پیام/