فریبا بابایی سرپرست پایگاه جهانی جنگل‌های هیرکانی در استان گیلان در یاداشتی نوشت: پدیده تغییر اقلیم یکی از بزرگ‌ترین و جدی‌ترین تهدیداتی است که امروزه میراث‌فرهنگی و طبیعی جهان با آن مواجه است، بر اساس گزارش‌های بین‌المللی یونسکو و اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت (IUCN)، بیش از ۳۰ درصد سایت‌های میراث‌طبیعی و ۱۷ درصد سایت‌های فرهنگی ثبت جهانی، به طور مستقیم در معرض تهدیدات ناشی از تغییرات اقلیمی قرار دارند، همچنین بیش از نیمی از سایت‌های میراث جهانی دریایی جهان، از جمله صخره‌های مرجانی، طی دهه گذشته نشانه‌هایی از تخریب ناشی از تغییر اقلیم همچون سفیدشدگی مرجان‌ها یا افزایش سطح آب را تجربه کرده‌اند، بررسی‌ها نشان می‌دهد که میزان بروز مخاطراتی مانند سیل، خشکسالی، فرسایش، آتش‌سوزی و طوفان در مناطق دارای آثار میراث جهانی، طی دو دهه اخیر به طرز چشمگیری افزایش یافته است.

افزون بر سایت‌های طبیعی و فرهنگی، تأثیر تغییرات اقلیمی بر میراث زنده (شامل سنت‌های شفاهی، هنرهای نمایشی، شیوه‌های اجتماعی، جشن‌ها و دانش بومی و سنتی) نیز به وضوح قابل مشاهده است. تغییرات اقلیمی می‌تواند زمینه‌ساز جابجایی و مهاجرت اجباری باشد و به این ترتیب، بسیاری از شیوه‌های سنتی زندگی جوامع را برای همیشه در معرض فراموشی قرار دهد.

تاثیر متقابل تغییرات اقلیمی و سایت‌های جهانی از دو جنبه قابل بررسی است:

از یک سو، تغییرات اقلیمی بر ارزش برجسته جهانی اثر (OUV)، یکپارچگی، اصالت و همچنین بر توسعه اقتصادی‌اجتماعی و کیفیت زندگی جوامع مرتبط با میراث تأثیرگذار است، بنابراین حفاظت مؤثر و پایدار این آثار نیازمند شناخت دقیق پیامدهای تغییر اقلیم و جستجوی راهکارهای مقابله است.

از سوی دیگر، سایت‌های طبیعی میراث جهانی از طریق خدمات اکوسیستمی از جمله تنظیم آب و هوا و ترسیب کربن می‌توانند نقشی مهم در کاهش تأثیرات و سازگاری با تغییر اقلیم ایفا کنند، سایت‌های فرهنگی نیز با انتقال دانش و تجربه‌های بومی، ظرفیت تاب‌آوری و سازگاری جوامع را افزایش می‌دهند و امید به آینده‌ای پایدارتر را تقویت می‌کنند.

در حقیقت، سایت‌های میراث جهانی می‌توانند نقش رصدخانه‌های تغییرات اقلیمی را ایفا کنند جایی برای گردآوری و تبادل داده‌های مربوط به پایش، کاهش اثرات و آزمودن شیوه‌های عملی سازگاری، شبکه جهانی میراث جهانی نیز نقشی کلیدی در ارتقای آگاهی نسبت به تأثیرات تغییر اقلیم بر تنوع فرهنگی، زیستی و خدمات اکوسیستمی و همچنین افزایش توانمندی و آگاهی جوامع محلی دارد.

جمهوری اسلامی ایران از سال ۱۳۵۳ با الحاق به کنوانسیون میراث جهانی یونسکو، تا کنون ۲۸ اثر ثبت جهانی دارد که از این تعداد، دو اثر (کویر لوت و جنگل‌های هیرکانی) در رده آثار طبیعی و سایر آثار در زمره فرهنگی و تاریخی قرار می‌گیرند، در شهریور ۱۴۰۲ و با الحاق دو پهنه از جنگل‌های هیرکانی جمهوری آذربایجان، این میراث ارزشمند به‌تنها میراث ملموس فرامرزی ایران تبدیل شد.

در سال‌های گذشته، تأثیرات تغییر اقلیم بر سایت‌های جهانی کشور بیش از پیش ملموس و مشهود شده است:

از فرونشست زمین در نزدیکی تخت جمشید و نقش رستم، تا کاهش چشمگیر نزولات جوی، افزایش آتش‌سوزی در کرانه‌های جنوبی دریای کاسپین و آثار آن بر میراث جهانی جنگل‌های هیرکانی؛ این موارد، ضرورت بررسی، پایش منظم، اجرای راهبردهای مقابله‌ای و افزایش تاب‌آوری این سایت‌های ارزشمند را یادآوری می‌کند.

مطالعات صورت‌گرفته در کرانه‌های جنوبی کاسپین، نشان‌دهنده تأثیر مشترک کشورهای ساحلی در افزایش مخاطرات زیست‌محیطی مرتبط با تغییرات اقلیم از جمله تشدید گرد و غبار و خشکسالی در منطقه است، بنابراین، بررسی وضعیت حفاظت و مقابله با تغییر اقلیم در جنگل‌های هیرکانی به‌ویژه با توجه به ماهیت فرامرزی این سایت و تأثیر رویکردهای مدیریتی کشورهای همسایه امری ضروری و اجتناب‌ناپذیر است. جذب همکاری، تعهد به کنوانسیون‌های بین‌المللی و ایجاد سازوکارهای مشترک، به‌ویژه در حوزه مدیریت منابع طبیعی و محیط زیست، می‌تواند سهمی اساسی در کاهش مخاطرات و حفاظت بهتر از این سایت‌ها داشته باشد.

استان گیلان با دارا بودن سه سایت از ۱۵ سایت جهانی جنگل‌های هیرکانی واقع در قلمرو ایران (با مساحت بیش از ۵۸ هزار هکتار) و برخورداری از مرز مشترک با جمهوری آذربایجان، نقش برجسته‌ای در همکاری‌های فرامرزی جهت حفاظت از این میراث بی‌همتا دارد، در همین راستا اداره کل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی گیلان با همکاری وزارتخانه‌های ذی‌ربط و سایر دستگاه‌ها، برنامه‌ریزی برای برگزاری نخستین همایش بین‌المللی، حفاظت فرامرزی از میراث جهانی جنگل‌های هیرکانی؛ تغییر اقلیم، چالش‌ها و فرصت‌ها (تجربه مشترک ایران و جمهوری آذربایجان) در پاییز ۱۴۰۴ را در دستور کار قرار داده است.

امید است این رویداد، زمینه‌ساز ارائه راهکارهای نوین حفاظت و تاب‌آوری بیشتر این میراث ارزشمند در برابر چالش‌های اقلیمی و ارتقای کیفیت زندگی و توسعه پایدار جامعه‌های پیرامونی باشد.

انتهای پیام/