سجاد نظری، کارشناس معاونت میراث فرهنگی در یادداشتی نوشت: در میان شهرستان‌های این استان، دهلران جایگاه ویژه‌ای دارد؛ منطقه‌ای که در دل خود آثار و نشانه‌هایی از نخستین تلاش‌های انسان برای ساخت تمدن را جای داده است. این سرزمین، با تپه هایی چون تپه علی‌کش، چغاسفید، موسیان، فرخ آباد، سبز، بیات و...،به‌حق یکی از غنی‌ترین نواحی باستان‌شناسی ایران از لحاظ پیش از تاریخ محسوب می‌شود. در واقع دشت دهلران، بهشت باستان شناسی پیش از تاریخ ایران است.

کاوش‌های علمی و منسجم انجام‌ شده در این تپه ها، تصویری روشن از گذار انسان از زندگی کوچ‌نشینی و غارنشینی به سوی سکونت در روستاهای اولیه ارائه می‌دهد. یافته‌های به‌دست‌آمده از تپه علی‌کش – که یکی از مهم‌ترین تپه های نوسنگی  ایران است، نشان می‌دهد ساکنان آن از حدود ۱۰ هزار سال پیش به کشت غلات، اهلی کردن بز و گوسفند و ساخت خانه‌های گلی روی آورده بودند. این نشانه‌ها، گواهی بر آغاز دوران تازه‌ای در حیات بشر است؛ دورانی که در آن انسان برای نخستین بار توانست محیط زندگی خود را مهار کند و به تولید غذا بپردازد، نه صرفاً به جمع‌آوری آن.

ابزارهای سنگی و سفال‌های ابتدایی کشف‌شده در این تپه ها، از خلاقیت و مهارت شگفت‌انگیز مردمان این دیار حکایت دارد.

سفالینه‌ها، هرچند ساده و بدون لعاب، اما دارای فرم‌هایی منظم و کاربردی‌اند و گواهی بر رشد ذوق هنری و درک زیبایی‌شناسی در میان نخستین جوامع کشاورز منطقه به‌شمار می‌روند. همچنین وجود شباهت‌هایی میان سفال‌ها و ابزارهای سنگی تپه‌های دهلران با آثار کشف‌شده در مناطق زاگرس مرکزی و بین‌النهرین، بیانگر ارتباطات فرهنگی و شاید تجاری میان این جوامع کهن است؛ ارتباطاتی که پایه‌گذار شبکه‌های اولیه دادوستد در جنوب غرب ایران بوده‌اند.

مطالعات انجام‌شده بر روی لایه‌های فرهنگی این تپه‌ها نشان می‌دهد که زندگی در این منطقه به‌صورت پیوسته در دوره‌های مختلف ادامه داشته است. تغییر در نوع ابزارها، شیوه ساخت خانه‌ها و حتی نوع خاک به‌کاررفته در سفال‌ها، نشان از تکامل تدریجی دانش فنی و سازگاری انسان با محیط دارد. این ویژگی‌ها موجب شده که تپه‌های پیش از تاریخ دهلران، به‌ویژه تپه علی‌کش و چغاسفید، به‌عنوان منابعی ارزشمند برای بازسازی روند شکل‌گیری تمدن انسانی در جنوب غرب ایران شناخته شوند.

اما اهمیت این محوطه‌ها تنها در بعد علمی و باستان‌شناسی خلاصه نمی‌شود. این آثار کهن، بخشی از هویت فرهنگی مردم ایلام را شکل داده‌اند و پیوندی عمیق میان گذشته و حال برقرار می‌کنند. مردمان امروز دهلران، ناخودآگاه وارثان تمدنی هستند که هزاران سال پیش در همین دشت‌ها و تپه‌ها پایه‌گذاری شده است. شناخت و حفظ این میراث، نه فقط وظیفه نهادهای میراث فرهنگی، بلکه مسئولیتی ملی است که به نسل‌های آینده نیز تعلق دارد.

در سال‌های اخیر، تلاش‌هایی برای مستندسازی و حفاظت از تپه‌های پیش از تاریخ دهلران انجام شده است، اما همچنان خطر تخریب ناشی از فعالیت‌های انسانی و فرسایش طبیعی، این گنجینه‌های ارزشمند را تهدید می‌کند. توجه بیشتر به معرفی این محوطه‌ها در قالب مسیرهای گردشگری تاریخی، می‌تواند هم به حفاظت آنها کمک کند و هم زمینه توسعه گردشگری فرهنگی در استان ایلام را فراهم سازد.

بی‌تردید، تپه‌های باستانی دهلران تنها بقایای خاکی نیستند، بلکه صفحاتی زنده از کتاب تاریخ تمدن بشرند؛ صفحاتی که از تلاش نخستین انسان‌ها برای بقا، سازندگی و تعامل با طبیعت سخن می‌گویند. کاوش و مطالعه دقیق این مناطق می‌تواند به درک بهتر از خاستگاه فرهنگ ایرانی و نقش این سرزمین در شکل‌گیری تمدن‌های بزرگ بین‌النهرین و زاگرس یاری رساند.

دهلران، با گنجینه‌ای نهفته در دل خاک، همچنان رازهایی برای گفتن دارد؛ رازهایی که با استمرار پژوهش، حفاظت و معرفی درست، می‌توانند جایگاه واقعی خود را در تاریخ تمدن بشری بازیابند.

انتهای پیام/