علی اکبر بنی اسدی کارشناس گردشگری در یادداشتی نوشت: شهرهای تاریخی ایران گنجینهای بیبدیل از معماری، فرهنگ، هنر و شیوههای زیست سنتی هستند که نهتنها هویت ملی ما را شکل میدهند، بلکه ظرفیت عظیمی برای توسعه گردشگری فرهنگی و اقتصادی کشور دارند. این میراث ارزشمند تنها زمانی میتواند بهعنوان یک «سرمایه پایدار شهری» عمل کند که حفاظت از آن با مشارکت مردم، برنامهریزی علمی، و نگاه توسعهمحور همراه باشد. بر همین اساس، دومین اجلاس مجمع شهرهای تاریخی ایران که بهتازگی در یزد برگزار شد، فرصتی مهم برای تبادل تجربهها، ارائه پژوهشهای علمی، و بررسی راهکارهای عملی در زمینه احیای بافتهای تاریخی و ارتقای کیفیت زندگی شهری فراهم آورد؛ اجلاسی که با حضور نمایندگان بیش از پنجاه شهر تاریخی کشور، به یکی از مهمترین گردهماییهای مدیریتی و علمی حوزه میراث شهری بدل شد.
در این اجلاس، محور اصلی گفتوگوها مفهوم «سرمایهگذاری و مشارکت مردم در بافتهای تاریخی» بود؛ تغییری بنیادین از نگاه نمادین و صرفاً حفاظتی به سوی بهرهبرداری فعال، هدفمند و اقتصادی از میراث فرهنگی. تجربه شهرهایی مانند یزد، کاشان و شیراز نشان داده است که حفاظت پایدار زمانی امکانپذیر است که مردم نه فقط بینندگان بافتهای تاریخی، بلکه بازیگران اصلی آن باشند. مشارکت ساکنان محلی میتواند شامل سرمایهگذاری خرد، ارائه مهارتهای سنتی، مشارکت در برنامههای گردشگری، همکاری در پروژههای مرمت، و حتی ایجاد کسبوکارهای خانگی در دل بافت باشد. این مشارکت نهتنها منابع مالی لازم را تأمین میکند، بلکه حس مالکیت، هویتمحوری و تعلق محلی را تقویت کرده و مانع از رهاشدگی و فرسایش تدریجی این فضاها میشود.
در کنار بعد کالبدی، تأکید بر حفاظت از میراث ناملموس نیز از نکات کلیدی اجلاس بود. بناهای تاریخی بدون آیینها، رسوم، صنایع دستی، موسیقی محلی و مهارتهای سنتی، تنها کالبدی بیروح هستند. احیای بافت یعنی احیای زندگی؛ زندگیای که در کوچهپسکوچههای شهرهای تاریخی جریان دارد و حاصل قرنها تجربه، سلیقه و هنر ایرانی است. حفاظت از میراث ناملموس، زمینهساز معرفی عمیقتر شهرهای تاریخی و ایجاد تجربه غنیتر برای گردشگران داخلی و خارجی است.
در همین راستا، گردشگری فرهنگی بهعنوان موتور محرک توسعه شهری نقشی حیاتی ایفا میکند. حضور گردشگران در بافتهای تاریخی، تقاضا برای خدمات سنتی، صنایع دستی، غذاهای بومی و فضاهای اقامتی بومگردی را افزایش میدهد و میتواند به رونق اقتصادی محلات قدیمی بینجامد. توسعه گردشگری هوشمند با بهرهگیری از فناوریهای دیجیتال، معرفی تعاملی آثار تاریخی، ایجاد مسیرهای گردشگری، و ساماندهی مراکز تفسیر میراث، تجربه بازدیدکنندگان را چندین برابر ارتقا میدهد و ارزش اقتصادی بافت را افزایش میدهد.
اما بازآفرینی تنها محدود به مرمت نیست؛ شهرهای تاریخی ایران امروز با چالشهایی مانند فرسودگی کالبدی، مهاجرت جمعیت بومی، فشارهای ناشی از توسعههای ناهماهنگ و آسیبپذیری در برابر مخاطرات محیطی مواجهاند. همین موضوع ضرورت وجود طرحهای جامع، مدیریت یکپارچه و همکاری میان شهرداریها، پژوهشگران، جامعه محلی و فعالان گردشگری را پررنگتر میکند. یکی از موضوعات مهم مطرحشده در اجلاس، پیچیدگیهای مدیریتی و حقوقی در بافتهای تاریخی بود. کارشناسان تأکید کردند که موفقیت هر طرح بازآفرینی مستلزم وجود نقشه راه مشخص، هماهنگی نهادی، و پرهیز از مداخلات شتابزده است. بدون مدیریت یکپارچه، حتی بهترین طرحهای مرمتی نیز در مرحله اجرا ناکام میمانند.
از سوی دیگر، ظرفیت دانشگاهها و مراکز علمی برای ارائه پشتوانه پژوهشی و مشاوره تخصصی یکی از مهمترین ابزارهای موفقیت شهرهای تاریخی است. حضور پژوهشگران حوزه گردشگری، معماری، جامعهشناسی و مدیریت شهری در این اجلاس نشان داد که بازآفرینی پایدار بدون تکیه بر تحلیلهای علمی و برنامهریزی دقیق، ممکن نیست. ارائه طرحهای کاربردی، مستندسازی تجربههای موفق و تدوین الگوهای بومیسازیشده، از جمله نقشهایی است که دانشگاهها میتوانند در این مسیر ایفا کنند.
در بخش دیگری از بحثها، موضوع تابآوری بافتهای تاریخی مطرح شد. بسیاری از شهرهای تاریخی ایران در برابر زلزله، فرونشست زمین، تغییرات اقلیمی و آتشسوزی آسیبپذیر هستند. تقویت تابآوری با ترکیب دانش مهندسی، مدیریت بحران و آموزش عمومی میتواند نقش مهمی در حفاظت از این میراث ایفا کند. این رویکرد نهتنها جان ساکنان را حفظ میکند، بلکه از آسیبهای گسترده به بناها و بافتهای ارزشمند جلوگیری میکند.
بهطور کلی، آنچه از اجلاس یزد برداشت شد، این است که نگاه به شهرهای تاریخی باید از «حفاظت منفعل» به «بازآفرینی فعال» تغییر کند؛ تغییری که در آن میراث، محور توسعه شهری و گردشگری پایدار باشد. بافتهای تاریخی سرمایهاند، نه بار اضافی؛ بستری برای خلق فرصتهای اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی.
در نهایت میتوان گفت که بازآفرینی تاریخ، نهتنها حافظ هویت ایرانی است، بلکه کلید توسعه پایدار گردشگری، تقویت تجربه زیسته بازدیدکنندگان و بهبود کیفیت زندگی ساکنان در شهرهای تاریخی نیز محسوب میشود. آینده شهرهای تاریخی ایران وابسته به مشارکت مردم، مدیریت علمی، حفاظت از میراث ملموس و ناملموس، و نگاه همهجانبه به گردشگری فرهنگی است؛ مسیری که اگر درست پیموده شود، میتواند این گنجینههای ارزشمند را برای نسلهای آینده زنده و پویا نگه دارد.
علی اکبر بنی اسدی، دکترای تخصصی گردشگری
انتهای پیام/
نظر شما