به گزارش خبرنگار میراثآریا، صبح پنجشنبه ۲۷ آبانماه ۱۳۹۳، خیابان مولوی تهران شاهد رخدادی بود که مسیر مطالعات باستانشناسی پایتخت را برای همیشه تغییر داد. عملیات عمرانی شرکت فاضلاب در محدوده بازارچه سعادت، بهطور ناخواسته یکی از کهنترین شواهد زیست انسانی در پهنه تهران را آشکار کرد؛ کشف اسکلت زنی متعلق به هزاره پنجم پیش از میلاد، که بعدها «بانوی ۷۰۰۰ ساله تهران» نام گرفت.
مهسا وهابی، باستانشناس و نخستین فرد متخصصی که متوجه آثار غیرعادی در خاکهای جابهجا شده شد، در گفتوگو با خبرنگار میراثآریا توضیح میدهد: آن روز دقیقا ۲۷ آبان بود. ساعت ۹ صبح از مترو بیرون آمدم و با صحنهای عجیب روبهرو شدم؛ حجم انبوه خاک، کارگاههای بسته و عملیات عمرانی گسترده. ابتدا تصور کردم یک پروژه معمول شهری است، اما وقتی به محدوده بازارچه سعادت رسیدم، دیدم آنچه میبینم بهطرز معناداری زیاد شده؛ سفال، آجر، حتی استخوانهای فراوان.
او با اشاره به تماس فوری با دکتر محمداسماعیل اسماعیلی جلودار، باستانشناس و استاد دانشگاه، ادامه میدهد: با راهنمایی او پلاک مغازهها و شماره کارگاهها را ثبت و نمونهها را کدگذاری کردم. همه چیز را با کمک یکی از اهالی محل جمع کردیم و به دفتر رساندیم. تنها سه هفته بعد، کاوش رسمی آغاز شد. من در آن لحظه نهفقط یک باستانشناس، بلکه یک شهروندِ مسئول بودم که احساس کردم باید از تاریخی که دارد از زیر پایمان بیرون میآید صیانت کنم.
کشفی که تهران را دوهزار سال عقبتر برد
محمداسماعیل اسماعیلی جلودار، سرپرست کاوش، درباره ادامه ماجرا میگوید: با آغاز کاوش، پس از عبور از لایههای دوره اسلامی، به سفالهایی برخوردیم که نشان میداد وارد لایههای بسیار کهنتر شدهایم. در ترانشه، بخشی از یک چاه مربوط به پروژه فاضلاب هم وجود داشت. در همان نقطه به یک ظرف گورآوند و سپس به جمجمه انسانی برخورد کردیم. هنوز نمیدانستیم زن است یا مرد، اما همهچیز حکایت از تدفین باستانی داشت.
به گفته او، کاوش گسترش یافت و مشخص شد که منطقه شامل دو یا سه تدفین است که یکی از آنها کامل بود. نتایج مطالعات، باستانشناسان را حیرتزده کرد: تاریخگذاریها نشان داد که این زن متعلق به هزاره پنجم پیش از میلاد است؛ یعنی تهران، برخلاف آنچه تصور میکردیم، دستکم ۷۰۰۰ سال سابقه زیست انسانی دارد. این کشف، نقشه باستانشناسی پایتخت را از بنیاد تغییر داد.
بازسازی چهره و بازخورد جهانی
اسماعیلی با اشاره به بازسازی چهره این زن توسط استاد رکنی میافزاید: بازسازی چهره بانوی هزاره پنجم برای نخستین بار در ایران انجام شد و مشابه نمونههایی بود که پیشتر در آمریکا و اروپا کار شده بود. انتشار چهره بازسازیشده موجی بیسابقه در افکار عمومی به راه انداخت و هویت شهری تهران را تحت تأثیر قرار داد.
این کشف، زمینهساز پایاننامههای دانشگاهی، مقالات مشترک بینالمللی و توجه ویژه مجامع علمی جهان شد. از جمله مقالهای مشترک با اتریش در حوزه باستانشناسی شهری که بهطور ویژه مورد توجه قرار گرفت.
گفتوگویی که میتوانست تهران را صاحب یک سایتموزه کند
اما وهابی و اسماعیلی هر دو بر یک نکته تاکید میکنند: اگر در آن زمان گفتوگویی اصولی میان دستگاهها برقرار میشد، امروز در قلب بازار تهران یک سایتموزه باستانشناسی شهری وجود داشت.
وهابی میگوید: هنوز هم دیر نشده. هر جا که روی زمین یا زیر آن با خاک و ساختوساز سروکار داریم، حضور باستانشناس ضروری است. این اصل باستانشناسی شهری است؛ مدیریت ذخایر خاک و صیانت از لایههای پنهان هویت.
پیام ۱۰ سال پس از کشف: آهستهتر قدم برداریم
اسماعیلی تاکید میکند: ما روی خاکی قدم میزنیم که مقدس است؛ تاریخی در آن نفس میکشد. هر عملیات عمرانی باید با مکث و تامل همراه باشد. این کشف به ما آموخت که مسئولیتپذیری یک شهروند چگونه میتواند دانستههای یک ملت را متحول کند.
انتهای پیام/
نظر شما